YingYang
New member
ALİ SEMİN ORTADOĞU,AVRASYA VE ASYA-PASİFİK PLATFORMU (ODAP) YÖNETİCİSİ
Aralık 2010’dan daha sonra Arap dünyasında meydana gelen gelişmelerin akabinde Tunus ve Mısır’ın akabinde Libya, Suriye, Yemen, Bahreyn, Ürdün, Fas ve Cezayir’in yanısıra Irak ve Suudi Arabistan’da da halk sokaklarda şovlar düzenlemişti. Ortadoğu ve Kuzey Afrika’da yaşanan olayların kararında 14 Ocak 2011’de Tunus Devlet Lideri Zeynel Abidin Bin Ali, Mısır Devlet Lideri Hüsnü Mübarek ve Libya başkanı Muammer Kaddafi’nin devrilmesiyle başka Arap ülkelerinde de iktidarlara yönelik reaksiyonlar bir çok artmıştı. Bu bağlamda Arap ülkelerinde meydana gelen halk isyanlarının, Tunus ve Mısır’dan daha sonra şimdi tüm Arap önderlerini gaye aldığı söylenebilir. Cumhuriyet ile yönetilen Arap ülkelerinde halk, artık yazgılarına mahkûm olmaktan çok idareye karşı başkaldırmış, Orta Doğu’nun geleneği haline gelen demokratik görünümlü diktatör rejimlerin, Arap kamuoyuna karşı baskıcı ve adaletsiz uygulamaları kelam konusu halkları rahatsız etmişti. Yaşanan bu gelişmelerin ister istemez bölgemizdeki toplumsal hayat ile ekonomik ve siyasal sistemleri de etkilediği görülmektedir. İlaveten iktidarlarını vatandaşlarına baskı yaparak sürdüren yada pekiştiren Arap başkanları, bu baskıları niçiniyle ülkelerinin gelişmişlik seviyelerine ve ekonomik kalkınmalarına yönelik de büyük problemlere yol açmışlardı. Arap dünyasındaki gelişmeler dikkatlice tahlil edildiğinde 2011 yılı ile başlayan halk şovlarının, bölgemizde bir epey dengeyi değiştirdiğini, Orta Doğu ve Kuzey Afrika’daki ülkeler içindeki ikili ilgileri ve işbirliğindeki denklemleri de önemli değişime uğrattığını söyleyebiliriz.
ARAP BAHARI NE GETİRDİ?
Orta Doğu’da Arap ayaklanmasının birinci kıvılcımı olarak bilinen, Tunus’ta 17 Aralık 2010’da bir seyyar satıcı olan Muhammed Buazizi’nin kendini yakması ile Arap ülkelerinde başlayan halk ayaklanmaları tabir yerindeyse paslanmış Arap önderlerinin sonu olmuştur. 14 Ocak 2011’de Tunus Devlet Lideri Zeynel Abidin Bin Ali 23 yıllık iktidarını bırakmak zorunda kalmıştır.
Başta Tunus olmak üzere Arap ülkelerindeki değişim sürecinde halk, sistemin ıslahatını ve ekonomik kurallarının düzelmesini ve demokratik bir ortama kavuşmayı amaçladı. Halkın, otoriter rejimlere bu derece karşı bulunmasına yol açan niçinlerin başında ülkelerindeki adaletsiz gelir dağılımı gelmektedir. Zira bu biçimde idarelere sahip ülkelerin gelir dağılımına bakıldığında petrol üzere yer altı zenginliklerinden elde edilen gelirin, iktidar ailesinin monopolünde olmasının ve bunu sırf yakın etrafıyla paylaşmasının halkı yoksulluğa mahkum ettiği görülebilmektedir.
Bu bağlamda Tunus’taki rejiminin devrilmesiyle yapılan seçimler ve değişim süreçleri Mısır, Libya ve Yemen’deki değişimden daha farklı bir boyuta sahiptir zira 217 sandalyeli parlamento için Tunus’ta 23 Ekim 2011, 26 Ekim 2014 ve 6 Ekim 2019 tarihlerinden günümüze kadar toplam üç genel seçimi yapıldı. Bu seçimlerde el-Nahda Hareketi birinci parti olmuş fakat hükümeti tek başına kuramamıştır. El-Nahda 2011’de 89, 2014’te 69 ve 2019’daki seçimlerde ise 52 milletvekili kazanmıştır. Tunus’un siyasi, ekonomik ve sosyo-kültürel yapısına bakıldığında öbür Arap ülkelerinden çok farklı olduğu söylenebilir. Bu niçinle Tunus’un siyasi tarihinde daima değişimler yaşanmıştır. Örneğin Tunus birinci seçimini 25 Mart 1956’da yaptıktan daha sonra monarşi tersi Habib Burgiba’nın önderi olduğu Yeni Düstur Partisi seçimi kazanıyor ve Burgiba 25 Temmuz 1957’de monarşiyi devirerek Tunus Cumhuriyeti’ni ilan ediyor. 1987 yılında Zeynel Abidin Bin Ali, Burgiba’ya karşı kansız bir darbe yapıyor ve iktidarı ele geçiriyor. Bu niçinle Tunus aslında kansız darbelerin ülkesi olarak nitelenebilir.
Bütün bu gelişmeler ışığında 25 Temmuz’da, Tunus Cumhuriyeti’nin 64. yıldönümünde, Cumhurbaşkanı Kays Said, anayasanın 80. hususuna dayanarak, Hişam el-Meşişi hükümetini feshedip parlamentonun da karar alma yetkisini 30 gün dondurarak ülkede siyasi bir darbe yaptı. Tunus Anayasası’nın 80. hususunda, Cumhurbaşkanı’nın bu tıp kararları almadan evvelden ülkedeki olağanüstü durum hakkında evvela hükümet ve parlamento liderleriyle istişare etmesi akabinde Anayasa Mahkemesi Başkanı’na alınan karar hakkında bilgi vermesi ve halka açıklama yapması gerekliliği yer almaktadır. Said’in bu biçimdesi bir yol izlemediği göz önünde bulundurulduğunda siyasi bir darbe yaptığı söylenebilir.
DARBE daha sonraSI SENARYOLARI
Cumhurbaşkanı Said’in gerçekleştirdiği darbe daha sonrası Tunus için üç senaryodan bahsedilebilir: Bunlardan birincisi, 24 Ağustos’a kadar Said’in parlamentonun yetkisini iade etmemesi durumunda el-Nahda Hareketi destekçileri ile Said’in kararlarına takviye verenler içinde karşılılık protesto şovlarının başlaması ve bu durumun sonrasındasında artarak ülkede iç çatışmalara yol açması. İkincisi; Said’in aldığı kararlardan vazgeçerek ülkeyi erken seçime götürmesi ve siyasi diyalog kanallarını açması. Üçüncü senaryo ise, Cumhurbaşkanı Said’in, anayasayı mazeret edip tüm yetkileri elinde tutarak ülkeyi dikta rejimine sürüklemesi. Kelamı edilen bütün senaryolar bugün ihtimal dâhilindedir.
Lakin Tunus’un iç dinamiklerine bakıldığında, Arap Baharı öncesine geri dönülmesi pek zordur. Tunus halkı demokratik bir rejime kavuşmak için bir çaba vermiştir. Bu gayretin en büyük motivasyon kaynağı ise gelir dağılımında yaşanacak eşitlik ve adalete duyulan özlemdi. 2011 yılından itibaren ekonomik olarak gelinen noktaya bakıldığında aslında halk tam olarak istediğini elde edebilmiş değil. İşsizlik hala Tunus’ta en büyük sorun. tıpkı vakitte global salgının getirdiği sıhhat sıkıntıları da var. Tunus halkının halihazırda yaşanan ekonomik, sıhhat ve toplumsal krizlere karşı şimdi her gün bir protesto aksiyonu içerisinde olduğunu da hatırlarsak tekrar geriye dönme niyetinde olmadıkları çok açık. Buna göre en optimist senaryo erken seçim ve siyasi diyalog ile ülkede yaşanan sıhhat ve işsizlik problemlerinin giderilmesi olacaktır.
Aralık 2010’dan daha sonra Arap dünyasında meydana gelen gelişmelerin akabinde Tunus ve Mısır’ın akabinde Libya, Suriye, Yemen, Bahreyn, Ürdün, Fas ve Cezayir’in yanısıra Irak ve Suudi Arabistan’da da halk sokaklarda şovlar düzenlemişti. Ortadoğu ve Kuzey Afrika’da yaşanan olayların kararında 14 Ocak 2011’de Tunus Devlet Lideri Zeynel Abidin Bin Ali, Mısır Devlet Lideri Hüsnü Mübarek ve Libya başkanı Muammer Kaddafi’nin devrilmesiyle başka Arap ülkelerinde de iktidarlara yönelik reaksiyonlar bir çok artmıştı. Bu bağlamda Arap ülkelerinde meydana gelen halk isyanlarının, Tunus ve Mısır’dan daha sonra şimdi tüm Arap önderlerini gaye aldığı söylenebilir. Cumhuriyet ile yönetilen Arap ülkelerinde halk, artık yazgılarına mahkûm olmaktan çok idareye karşı başkaldırmış, Orta Doğu’nun geleneği haline gelen demokratik görünümlü diktatör rejimlerin, Arap kamuoyuna karşı baskıcı ve adaletsiz uygulamaları kelam konusu halkları rahatsız etmişti. Yaşanan bu gelişmelerin ister istemez bölgemizdeki toplumsal hayat ile ekonomik ve siyasal sistemleri de etkilediği görülmektedir. İlaveten iktidarlarını vatandaşlarına baskı yaparak sürdüren yada pekiştiren Arap başkanları, bu baskıları niçiniyle ülkelerinin gelişmişlik seviyelerine ve ekonomik kalkınmalarına yönelik de büyük problemlere yol açmışlardı. Arap dünyasındaki gelişmeler dikkatlice tahlil edildiğinde 2011 yılı ile başlayan halk şovlarının, bölgemizde bir epey dengeyi değiştirdiğini, Orta Doğu ve Kuzey Afrika’daki ülkeler içindeki ikili ilgileri ve işbirliğindeki denklemleri de önemli değişime uğrattığını söyleyebiliriz.
ARAP BAHARI NE GETİRDİ?
Orta Doğu’da Arap ayaklanmasının birinci kıvılcımı olarak bilinen, Tunus’ta 17 Aralık 2010’da bir seyyar satıcı olan Muhammed Buazizi’nin kendini yakması ile Arap ülkelerinde başlayan halk ayaklanmaları tabir yerindeyse paslanmış Arap önderlerinin sonu olmuştur. 14 Ocak 2011’de Tunus Devlet Lideri Zeynel Abidin Bin Ali 23 yıllık iktidarını bırakmak zorunda kalmıştır.
Başta Tunus olmak üzere Arap ülkelerindeki değişim sürecinde halk, sistemin ıslahatını ve ekonomik kurallarının düzelmesini ve demokratik bir ortama kavuşmayı amaçladı. Halkın, otoriter rejimlere bu derece karşı bulunmasına yol açan niçinlerin başında ülkelerindeki adaletsiz gelir dağılımı gelmektedir. Zira bu biçimde idarelere sahip ülkelerin gelir dağılımına bakıldığında petrol üzere yer altı zenginliklerinden elde edilen gelirin, iktidar ailesinin monopolünde olmasının ve bunu sırf yakın etrafıyla paylaşmasının halkı yoksulluğa mahkum ettiği görülebilmektedir.
Bu bağlamda Tunus’taki rejiminin devrilmesiyle yapılan seçimler ve değişim süreçleri Mısır, Libya ve Yemen’deki değişimden daha farklı bir boyuta sahiptir zira 217 sandalyeli parlamento için Tunus’ta 23 Ekim 2011, 26 Ekim 2014 ve 6 Ekim 2019 tarihlerinden günümüze kadar toplam üç genel seçimi yapıldı. Bu seçimlerde el-Nahda Hareketi birinci parti olmuş fakat hükümeti tek başına kuramamıştır. El-Nahda 2011’de 89, 2014’te 69 ve 2019’daki seçimlerde ise 52 milletvekili kazanmıştır. Tunus’un siyasi, ekonomik ve sosyo-kültürel yapısına bakıldığında öbür Arap ülkelerinden çok farklı olduğu söylenebilir. Bu niçinle Tunus’un siyasi tarihinde daima değişimler yaşanmıştır. Örneğin Tunus birinci seçimini 25 Mart 1956’da yaptıktan daha sonra monarşi tersi Habib Burgiba’nın önderi olduğu Yeni Düstur Partisi seçimi kazanıyor ve Burgiba 25 Temmuz 1957’de monarşiyi devirerek Tunus Cumhuriyeti’ni ilan ediyor. 1987 yılında Zeynel Abidin Bin Ali, Burgiba’ya karşı kansız bir darbe yapıyor ve iktidarı ele geçiriyor. Bu niçinle Tunus aslında kansız darbelerin ülkesi olarak nitelenebilir.
Bütün bu gelişmeler ışığında 25 Temmuz’da, Tunus Cumhuriyeti’nin 64. yıldönümünde, Cumhurbaşkanı Kays Said, anayasanın 80. hususuna dayanarak, Hişam el-Meşişi hükümetini feshedip parlamentonun da karar alma yetkisini 30 gün dondurarak ülkede siyasi bir darbe yaptı. Tunus Anayasası’nın 80. hususunda, Cumhurbaşkanı’nın bu tıp kararları almadan evvelden ülkedeki olağanüstü durum hakkında evvela hükümet ve parlamento liderleriyle istişare etmesi akabinde Anayasa Mahkemesi Başkanı’na alınan karar hakkında bilgi vermesi ve halka açıklama yapması gerekliliği yer almaktadır. Said’in bu biçimdesi bir yol izlemediği göz önünde bulundurulduğunda siyasi bir darbe yaptığı söylenebilir.
DARBE daha sonraSI SENARYOLARI
Cumhurbaşkanı Said’in gerçekleştirdiği darbe daha sonrası Tunus için üç senaryodan bahsedilebilir: Bunlardan birincisi, 24 Ağustos’a kadar Said’in parlamentonun yetkisini iade etmemesi durumunda el-Nahda Hareketi destekçileri ile Said’in kararlarına takviye verenler içinde karşılılık protesto şovlarının başlaması ve bu durumun sonrasındasında artarak ülkede iç çatışmalara yol açması. İkincisi; Said’in aldığı kararlardan vazgeçerek ülkeyi erken seçime götürmesi ve siyasi diyalog kanallarını açması. Üçüncü senaryo ise, Cumhurbaşkanı Said’in, anayasayı mazeret edip tüm yetkileri elinde tutarak ülkeyi dikta rejimine sürüklemesi. Kelamı edilen bütün senaryolar bugün ihtimal dâhilindedir.
Lakin Tunus’un iç dinamiklerine bakıldığında, Arap Baharı öncesine geri dönülmesi pek zordur. Tunus halkı demokratik bir rejime kavuşmak için bir çaba vermiştir. Bu gayretin en büyük motivasyon kaynağı ise gelir dağılımında yaşanacak eşitlik ve adalete duyulan özlemdi. 2011 yılından itibaren ekonomik olarak gelinen noktaya bakıldığında aslında halk tam olarak istediğini elde edebilmiş değil. İşsizlik hala Tunus’ta en büyük sorun. tıpkı vakitte global salgının getirdiği sıhhat sıkıntıları da var. Tunus halkının halihazırda yaşanan ekonomik, sıhhat ve toplumsal krizlere karşı şimdi her gün bir protesto aksiyonu içerisinde olduğunu da hatırlarsak tekrar geriye dönme niyetinde olmadıkları çok açık. Buna göre en optimist senaryo erken seçim ve siyasi diyalog ile ülkede yaşanan sıhhat ve işsizlik problemlerinin giderilmesi olacaktır.