Türkiye’de iklim değişikliği krizi: Yalnızca İstanbul’da 18 kez yaşandı!
İngiltere’deki Bath Üniversitesi’nin Finlandiya ve ABD’deki başka üniversitelerle birlikte yaptığı bir araştırmanın kararı ilgi cazip: İklim değişikliği yüzünden gençler telaşlı ve çocuk sahibi olmakta isteksiz. Kuraklık konusu da kıymetli bir sorun olmaya devam ediyor.
Ankara Üniversitesi’nden Prof. Dr. Latif Kurt, son senelerda yaşanan kuraklığın 50 yıldaki en yüksek kuraklıklardan biri olduğuna dikkat çekerek, “2021, son 44 yılın en kurak yılı oldu. Türkiye kuraklıktan en hayli etkilenecek ülkelerin başında geliyor” ikazında bulunuyor.
Arizona Üniversitesi araştırmacıları ise gelecek 40 yılda ABD ve Avrupa kıtasında yer alan ülkelerde sel, yangın ve yüksek sıcaklık üzere çok iklim olaylarının yaşanacağına işaret ediyor. Son olarak BBC’de yayınlanan bir araştırma ise global ısınmanın boyutlarını net bir biçimde ortaya koydu. Yapılan araştırmaya göre, sıcaklığın 50 santigrat derecenin üzerine çıktığı gün sayısı son 40 yılda tam iki katına çıktı. Örneğin 1980 ila 2009 yılları içinde yılda 14 gün 50 derece üzerini gösterirken, 2010 ila 2019 yılları içindeki bu sıcaklıktaki gün sayısı tam 26’ya ulaştı. Pekala, bizi gelecekte neler bekliyor? Değerli bir iklim kriziyle mi karşı karşıyayız? İklim değişikliğiyle nasıl uğraş edebiliriz? Mevzuyu Prof. Dr. Orhan Şen ve Doç. Dr. İsmail Dabanlı Milliyet Gazetesi’nden Mayk Şişman’a değerlendirdi.
‘EVET, ‘ÖNEMLİ BİR İKLİM KRİZİ YAŞANIYOR’ DİYEBİLİRİZ’
“Evet, şu anda değerli bir iklim krizi yaşanıyor diyebiliriz…” Bu kelamlar Prof. Dr. Orhan Şen’e ilişkin. Şen, 1981 ila 2010 yılları içinde Türkiye’deki sıcaklık ortalamasının 24.5 derece iken şu anda bu sayının 26 derece olduğunu söylüyor. “Bu data bize ısınmanın olduğunu net bir biçimde söylüyor” diyen Şen, geçen ay son 50 yılın en sıcak 6’ncı ağustos ayını yaşadığımızı hatırlatıyor. Şen, “Bu yıl 22 meteoroloji istasyonu yeni ekstremler yaşadı, rekorlar kırıldı. En yüksek sıcaklık Cizre’de 47.5 derece, Marmaris’te 45.5 derece, Kastamonu’da 41 derece ölçüldü. Sarıkamış en soğuk ilçelerimizden fakat orada bile 40.8 dereceye ulaşıldı” diyor.
‘TROPİK GECE SAYILARINDA ARTIŞ VAR’
Prof. Dr. Orhan Şen’in tam da bu noktada değerli bir uyarısı var. Global ısınmanın göstergesinin azamî değil, en az sıcaklıklar olduğunu söylüyor. Prof. Şen, “Küresel ısınmanın göstergesi azamî sıcaklıklar değil asgarî sıcaklıktaki artıştır. Şayet siz global ısınmanın göstergesine bakmak istiyorsanız en az sıcaklıklardaki farklara bakmanız gerekir” diyor.
Global ısınmanın tesirlerine bakmak için tropik gece ölçümlerine bakılması gerektiğini vurgulayan Şen, şunları ekliyor:
“Tropik gece en az sıcaklığın 20 derecenin üzerinde olduğu derecedir. Tropik gece, güneş doğmadan iki saat evvel ölçülür. Türkiye’de tropik gece sayılarında artış var. İstanbul’da bile bu sene temmuz ve ağustos aylarında 18 gece tropik gece olarak yaşandı.”
‘2 DERECEYİ AŞARSA FRENİ PATLAMIŞ KAMYON ÜZERE YOKUŞ AŞAĞI GİDERİZ’
“Bir iklim krizi yaşandığını net bir biçimde söyleyebilir miyiz?” sorusuna ise Prof. Şen’den çarpıcı bir karşılık geldi: “Evet, şu anda kıymetli bir iklim krizi yaşanıyor diyebiliriz. Geçtiğimiz 10 yıl dünyanın en sıcak 10 yılı oldu. Kıymetli bir iklim krizi var, hatta bu krizi iliklerimize kadar yaşıyoruz.”
Pekala, global ısınmaya karşı farkındalık yaratmakta ne kadar başarılıyız? “Sivil toplum kuruluşları, öğretmenler bu farkındalığı yaratmak için uğraşıyorlar lakin iklim krizinde temel karar vericiler hükümetlerdir. Global çapta tüm hükümetlerin bu farkındalığı yaratması lazım” diyen Şen, Paris Mutabakatı’nın en kıymetli unsurlarından biri olan ‘küresel ısınma artışını 1.5 derecede tutmak’ unsurunu hatırlatıyor.
Prof. Dr. Orhan Şen, “Bu artış suratının 2 dereceyi aşmaması gerekiyor. Şayet 2 dereceyi geçerseniz freni patlamış kamyon üzere yokuş aşağı gidersiniz. 2 derecelik bir artış dünyada ziraî açıdan kıymetli bir eşiktir. Evet, 1.5 derece ile başa çıkabilir ve ahenk sağlayabiliriz. Lakin artış suratının 2 dereceyi asla aşmaması gerekiyor” diye devam ediyor.
‘GÖLLERİN ÜZERİNE GÜNEŞ GÜCÜ PANELLERİ KOYULMALI’
Gerek sanayi üretimi gerekse nüfus sebebiyle 150 yıl evvelki bedellere geri dönemeyeceğimizi hatırlatan Prof. Şen, ahenk projeleri geliştirilmesi gerektiğini vurguluyor. “ilk vakit içinderda kuraklığa deva bulunmalı” diyen Prof. Dr. Orhan Şen, “Yağış, su ve ziraî alanlar yetmiyor. Suyu tutmanız lazım. Yağan yağmur suyunu tutup yağmur hasadı yapmanız gerekiyor. Buharlaşma kayıplarını önlemeniz lazım” vurgusunda bulunuyor. Global ısınmayla bir arada yüzde 20 olan buharlaşma kayıplarının yüzde 30’lara çıktığını söyleyen Orhan Şen, buna tahlil olarak güneş gücü panellerini öneriyor. Şen, “Buharlaşmayı önlemek için mesela göllerin üzerine güneş gücü panelleri koyulmalı. bu türlü yüzde 50 oranında önlersiniz. Buharlaşma yüzde 30’sa bu oranı yüzde 15’e çekersiniz” diyor.
‘VAHŞİ SULAMADAN KATİYETLE VAZGEÇİLMELİ’
Ahenk projelerinde öteki neler yapılmalı? “Tarımda sulama planlı olmalı” diye Prof. Şen, bunun niçinini şu biçimde açıklıyor:
“Kanallarla yabanî sulamayı bitirmemiz lazım. Gölden sulama barajından açık kanallara su veriyorsunuz. Bu da buharlaşmaya sebep oluyor. Kapalı kanallara çevirmeniz lazım. Çiftçiye damla sulama ve yağmurlama sulamayı kaide koşmanız gerekiyor.”
Yabanî sulamadan mutlaka vazgeçilmesi gerektiğini vurgulayan Şen, “Hangi mamüllerin yetiştirileceğinin planlanması lazım. Çok su gerektiren eserler yerine az su gerektiren mamüllerin üretimine geçilmeli” diye devam ediyor.
‘KANSER ÜZERE YAVAŞ YAVAŞ İLERLİYOR’
Global ısınmayı ‘sinsi bir afet’ olarak tanımlayan Prof. Dr. Orhan Şen, “Küresel ısınma kanser üzere yavaş yavaş ilerliyor” diyor. Türkiye’de doğal afetlerin meydana gelmesinin sebepleri içinde global ısınmanın da tesiri olduğunu söyleyen Şen, Akdeniz iklimi yerine artık yarı kurak iklim özelliğine girdiğimize dikkat çekiyor.
“Biz Türkiye olarak Akdeniz iklimi etkisindeydik. Kuzey bölgelerde tropik gece sayısı temmuz ve ağustos aylarında, ayda 4-5 günü geçmezdi” diyen Şen, kelamlarını şöyleki sürdürüyor:
“Şimdi yaz aylarına mayıs ve eylül de eklendi. Yaz ayları demek illa 45 derece sıcaklık olması manasına gelmiyor. Yaz ayları genişledi, bahar ayları ortadan kalktı. Global ısınmanın meydana getirdiği yarı kurak iklim özelliğine girdik. Akdeniz ikliminden çıktık ve artık yarı kurak iklim özelliğine girdik.”
‘KÖTÜ SENARYO DEVAM EDERSE 2070-2080 YILLARINDA…’
“En makus senaryoda neler olur?” sorusuna Prof. Dr. Orhan Şen, “Küresel ısınmanın 4-5 dereceye ulaşması demek tropik iklimin kuzey 400-500 kilometreye ulaşması demek. Bu senaryo gerçekleştiğinde güney bölgelerimiz tropik iklimin tesiri altına gireceği manasına geliyor. Paris Mutabakatı yerine getirilmezse bu senaryo gerçek olacak. Makûs senaryo devam ederse 2070-2080 senelerında global ısınma 4-5 dereceye ulaşabilir. Bu ihtimal gerçekleştiğinde 2070-2080 senelerında Türkiye’nin bilhassa güney bölgeleri tropik iklimi tesiri altına girecek” diye belirtiyor.
‘BEYİN KANAMASI OLAYLARI ÇİZGİ SAFHAYA ÇIKIYOR’
Türkiye’de bu yıl 2 adet sıcak hava dalgasının yaşandığını söyleyen Prof. Dr. Orhan Şen, artan sıcaklıkların orman yangınlarına davetiye çıkardığını belirtiyor. “Orman yangınları, global ısınmanın neticelerindan biridir” diyen Şen, ekosistem ihtarında bulunuyor:
“Orman yangınları demek bitki ve hayvanların yok olması demektir. Bu kıymetli bir sıhhat sorunudur. Yaşanan felaketlerle oradaki ekosistemi bitiriyorsunuz. Ekosistemin yok olması demek bu ekosistemden yararlanan insanların da yoksullaşması demektir.”
Artan hava sıcaklıklarının insan sıhhatini da olumsuz tarafta etkilediği ikazında bulunan Şen, “Yaşanan sıcaklık artışı, insan sıhhatini da olumsuz etkiliyor. Örneğin beyin kanaması hadiseleri sınır safhaya çıkıyor. Sıcak hava dalgalarından Fransa’da 2003 yılında 35 bin kişi öldü, Avrupa ‘da 70 bin kişi öldü. Türkiye’de bu sıcak hava dalgalarının yarattığı mevt oranları da artıyor” tabirlerini kullanıyor.
‘GÜNEYDOĞU’DA ÖNEMLİ SIKINTILAR YAŞANABİLİR’
Yaşanan sıcaklık artışının vektörel hastalıklara davetiye çıkardığını söyleyen Şen, “Sivrisinekler, yılanlar ve kenelerin popülasyonunda artış meydana geliyor. Sivrisinek sıtma denilen hastalığı yayıyor biliyorsunuz. Global ısınmadan dolayı sivrisinekler 500 metre daha yüksekte hayatlarını sürdürmeye başladı. Global ısınma artışının 2 dereceyi aşması, Türkiye’de Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin vektörel hastalıklarla baş edemez duruma gelmesine yol açabilir” diyerek tehlikeye dikkat çekiyor.
Pekala, ferdî olarak global ısınma ile nasıl başa çıkabiliriz? Buna “Müsriflikten kaçınmalıyız” yanıtını veren Şen, “her insanın ‘Ben bu hareketi yaptığım vakit etrafa nasıl bir tesirim olacak?’ diye düşünmesi gerekiyor. Müsriflikten kaçınmalıyız. Daha az elektrik ve su harcarsak iklim krizine karşı ferdî olarak kıymetli bir katkı sunmuş oluruz. En sıradan örnek olarak yakın uzaklığa yürüyerek ya da bisikletle gitmek bile epey değerli bir önlemdir” açıklamasında bulunuyor.
‘TANSİYON VE KALP KRİZİ OLAYLARI ARTABİLİR’
Doç. Dr. İsmail Dabanlı da önemli bir iklim krizinin yaşandığına dikkat çekiyor. Tuz Gölü ve Akşehir üzere göllerinin alarm verdiğini belirten Dabanlı, “2021 yılında ağustos ayı uzun devir ortalamalarını 22 istasyonda geçerek rekor tazeledik. Türkiye’de 2021 yılı ağustos ayı, son 50 yılın en sıcak 6’ıncı ağustos ayı olarak yaşandı. Batı Karadeniz sel felaketinde bilhassa Bartın’da 1 (133.8 mm), 2 (210 mm) ve 3 (252.8 mm) saatlik yağışlarda rekor tazeledik. Değerli bir iklim krizi değil, iklim buhranının tepesine yanlışsız çıkıyoruz” yorumunda bulunuyor.
Sıcaklık artışı sebebiyle oluşacak sıcak hava dalgalarının yaşlılarda kıymetli sıhhat sorun sorunları doğuracağını vurgulayan Dabanlı, bilhassa tansiyon, kalp damar hastalıkları ve kalp krizi olaylarında artış yaşanacağına dikkat çekiyor. Sık ve bol bol içilmesi gerektiğini söyleyen Dabanlı, “Özellikle bağıl nemin fazlaca düşük olduğu ve hava sıcaklığının 40 santigrat derecenin üzerinde seyrettiği bölgelerde ve gündüz sıcaklıklarının en tesirli olduğu saatlerde (10:00-16:00) dışarı çıkma konusunda önlem alınmalı” diyor.
‘AKCİĞERLE İLGİLİ HASTALIKLAR DA ÇOĞALACAK’
Sıcaklık artışıyla birlikte birincil derecede sera gazlarının ölçüsünün atmosferde çoğalacağına işaret eden Dabanlı, partikül unsur (PM2.5 ve PM10), Ozon (O3) CO ve SO2 üzere gazların da konsantrasyonlarının artacağını söylüyor. Dabanlı, “Solunum yolları ve akciğer kaynaklı hastalıkların bilhassa astım, zatürre üzere akciğerle direkt bağı olan hastalıkların artması muhtemeldir” diyor.
‘AVRUPA VE TÜRKİYE’YE GÖÇ DALGASI YAŞANABİLİR’
Hava sıcaklıklarının artmasının orman yangınlarına yer oluşturduğunu belirten Dabanlı, “En küçük bir kıvılcım ya da gelişi hoş atılmış cam şişeler mercek tesiriyle kuru otları tutuşturma kapasitesine sahiptir” diye konuşuyor.
Bilhassa pak içme suyu havzalarında meydana gelecek orman yangınlarının ardında bıraktığı kül ve atıkların yeraltı suyuna ve yüzey akışla içme suyu barajlarına iletildiğini belirten Dabanlı, deniz suyu sıcaklıklarındaki artışa karşı şu biçimde uyarıyor:
“Deniz suyu sıcaklıklarının artması, toksik alglerin ve patojenlerin deniz ekosisteminde popülasyonunun artmasına yer hazırladığından buna bağlı bir hayli hastalık gelişebilecektir.”
İklim değişikliği yüzünden su ve besine erişimin önemli oranda tehdit altında olduğuna dikkat çeken Dabanlı, bilhassa Afrika ve Güney Asya bölgelerinden Avrupa ve Türkiye’ye göç dalgasının beklendiğini belirtiyor. Dabanlı, “Nispeten daha yoksul ülkelerden göç yoluyla gelecek insanların taşıyacağı bulaşıcı hastalıklar toplum sıhhatini tehdit edebilecektir” diyor.
‘PSİKOLOJİK MESELELER ORTAYA ÇIKABİLİR’
Daima doğal afetlere maruz kalmanın can ve mal kaybı kadar toplum psikolojisini de olumsuz istikamette etkileyeceğini belirten Dabanlı, “İklim değişikliği tesiriyle bilhassa ekonomik olarak da ziyan görmüş insanların sosyolojik ve ruhsal davranış bozuklukları göstermesi mümkündür. Çok iklim olaylarına bağlı mental rahatsızlıklar ve sonluluk olası rahatsızlıkların başında sayılabilecek potansiyeldedir” diyor.
‘İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN GERİSİNDE TÜKETİM ÇILGINLIĞI VAR’
İklim değişikliğinin ardında bir tüketim çılgınlığının yattığına dikkat çeken Dabanlı, bunu şöyle anlatıyor:
“Hep ‘daha epey kazanalım’, ‘daha büyük yapalım’, ‘daha epey yiyelim’, ‘daha fazlaca içelim’ derseniz bunun karşılığı olarak çeşit çeşit afetlere maruz kalırsınız. Daha hayli ısınırsınız, daha fazlaca orman yangınları söndürmekle uğraşırsınız, daha kurak olursunuz, kuraklık yüzünden daha hayli besine para ödersiniz, sellerin, heyelanların gerisinden bir daha imar etmekle, onarmakla uğraşırsınız. Bu kaçınılmaz…”
‘İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİ YAVAŞLATMAK ÇOK ZOR’
Doç. Dr. İsmail Dabanlı, iklim değişikliğini yavaşlatmanın epeyce sıkıntı olduğu görüşünde. Bunun niçinini “2050 yılına kadar Sanayi İhtilali’nden bu yana dünyanın ortalama sıcaklığının 1.5 derecede sabit tutma amacımız var ancak maalesef bu süratle emisyonlar artarsa Dünya Meteoroloji Örgütü’ne nazaran bile 2025-2030 yılları içinde fazlacatan 1.5 derecelik sıcaklık artışına ulaşmış olacağız” diyerek açıklıyor.
Global ısınma ile global çapta bir çabanın koşul olduğunu söyleyen Dabanlı, “Küresel ısınmada Türkiye’nin katkısı ve sorumluluğu %1 mertebelerinde. Karbon nötr bir ülke haline gelsek bile bu sıcaklık artışı kaynaklı olağanüstü olayları yaşamaktan kaçamayız. Yapacağımız tek şey, iklim değişikliğine her alanda ahenk sağlamak ve yaşanabilecek aksilikleri minimize etmek için önlem almaktır” bilgisini paylaşıyor.
‘KARADENİZ BÖLGESİ DIŞINDAKİ TÜM BÖLGELER KURAKLAŞACAK’
Türkiye’yi gelecekte neler bekliyor? Dabanlı, Karadeniz bölgesi dışında Türkiye’deki tüm bölgelerin kuraklaşacağını ve daha epey orman yangınının yaşanacağını söylüyor. Karadeniz’in sel riski altında olduğunu söyleyen Dabanlı, besin fiyatlarıyla ilgili şu ikazda bulunuyor:
“Bazı besin unsurlarının bilhassa fazlaca su tüketen üretimi maliyetli olacağı için üretiminde azalmalar görülebilir. Besin fiyatları hem elektriğe tıpkı vakitte suya bağlı olduğu için daha değerli olacaktır.”
KAYNAK: MİLLİYET
İngiltere’deki Bath Üniversitesi’nin Finlandiya ve ABD’deki başka üniversitelerle birlikte yaptığı bir araştırmanın kararı ilgi cazip: İklim değişikliği yüzünden gençler telaşlı ve çocuk sahibi olmakta isteksiz. Kuraklık konusu da kıymetli bir sorun olmaya devam ediyor.
Ankara Üniversitesi’nden Prof. Dr. Latif Kurt, son senelerda yaşanan kuraklığın 50 yıldaki en yüksek kuraklıklardan biri olduğuna dikkat çekerek, “2021, son 44 yılın en kurak yılı oldu. Türkiye kuraklıktan en hayli etkilenecek ülkelerin başında geliyor” ikazında bulunuyor.
Arizona Üniversitesi araştırmacıları ise gelecek 40 yılda ABD ve Avrupa kıtasında yer alan ülkelerde sel, yangın ve yüksek sıcaklık üzere çok iklim olaylarının yaşanacağına işaret ediyor. Son olarak BBC’de yayınlanan bir araştırma ise global ısınmanın boyutlarını net bir biçimde ortaya koydu. Yapılan araştırmaya göre, sıcaklığın 50 santigrat derecenin üzerine çıktığı gün sayısı son 40 yılda tam iki katına çıktı. Örneğin 1980 ila 2009 yılları içinde yılda 14 gün 50 derece üzerini gösterirken, 2010 ila 2019 yılları içindeki bu sıcaklıktaki gün sayısı tam 26’ya ulaştı. Pekala, bizi gelecekte neler bekliyor? Değerli bir iklim kriziyle mi karşı karşıyayız? İklim değişikliğiyle nasıl uğraş edebiliriz? Mevzuyu Prof. Dr. Orhan Şen ve Doç. Dr. İsmail Dabanlı Milliyet Gazetesi’nden Mayk Şişman’a değerlendirdi.
‘EVET, ‘ÖNEMLİ BİR İKLİM KRİZİ YAŞANIYOR’ DİYEBİLİRİZ’
“Evet, şu anda değerli bir iklim krizi yaşanıyor diyebiliriz…” Bu kelamlar Prof. Dr. Orhan Şen’e ilişkin. Şen, 1981 ila 2010 yılları içinde Türkiye’deki sıcaklık ortalamasının 24.5 derece iken şu anda bu sayının 26 derece olduğunu söylüyor. “Bu data bize ısınmanın olduğunu net bir biçimde söylüyor” diyen Şen, geçen ay son 50 yılın en sıcak 6’ncı ağustos ayını yaşadığımızı hatırlatıyor. Şen, “Bu yıl 22 meteoroloji istasyonu yeni ekstremler yaşadı, rekorlar kırıldı. En yüksek sıcaklık Cizre’de 47.5 derece, Marmaris’te 45.5 derece, Kastamonu’da 41 derece ölçüldü. Sarıkamış en soğuk ilçelerimizden fakat orada bile 40.8 dereceye ulaşıldı” diyor.
‘TROPİK GECE SAYILARINDA ARTIŞ VAR’
Prof. Dr. Orhan Şen’in tam da bu noktada değerli bir uyarısı var. Global ısınmanın göstergesinin azamî değil, en az sıcaklıklar olduğunu söylüyor. Prof. Şen, “Küresel ısınmanın göstergesi azamî sıcaklıklar değil asgarî sıcaklıktaki artıştır. Şayet siz global ısınmanın göstergesine bakmak istiyorsanız en az sıcaklıklardaki farklara bakmanız gerekir” diyor.
Global ısınmanın tesirlerine bakmak için tropik gece ölçümlerine bakılması gerektiğini vurgulayan Şen, şunları ekliyor:
“Tropik gece en az sıcaklığın 20 derecenin üzerinde olduğu derecedir. Tropik gece, güneş doğmadan iki saat evvel ölçülür. Türkiye’de tropik gece sayılarında artış var. İstanbul’da bile bu sene temmuz ve ağustos aylarında 18 gece tropik gece olarak yaşandı.”
‘2 DERECEYİ AŞARSA FRENİ PATLAMIŞ KAMYON ÜZERE YOKUŞ AŞAĞI GİDERİZ’
“Bir iklim krizi yaşandığını net bir biçimde söyleyebilir miyiz?” sorusuna ise Prof. Şen’den çarpıcı bir karşılık geldi: “Evet, şu anda kıymetli bir iklim krizi yaşanıyor diyebiliriz. Geçtiğimiz 10 yıl dünyanın en sıcak 10 yılı oldu. Kıymetli bir iklim krizi var, hatta bu krizi iliklerimize kadar yaşıyoruz.”
Pekala, global ısınmaya karşı farkındalık yaratmakta ne kadar başarılıyız? “Sivil toplum kuruluşları, öğretmenler bu farkındalığı yaratmak için uğraşıyorlar lakin iklim krizinde temel karar vericiler hükümetlerdir. Global çapta tüm hükümetlerin bu farkındalığı yaratması lazım” diyen Şen, Paris Mutabakatı’nın en kıymetli unsurlarından biri olan ‘küresel ısınma artışını 1.5 derecede tutmak’ unsurunu hatırlatıyor.
Prof. Dr. Orhan Şen, “Bu artış suratının 2 dereceyi aşmaması gerekiyor. Şayet 2 dereceyi geçerseniz freni patlamış kamyon üzere yokuş aşağı gidersiniz. 2 derecelik bir artış dünyada ziraî açıdan kıymetli bir eşiktir. Evet, 1.5 derece ile başa çıkabilir ve ahenk sağlayabiliriz. Lakin artış suratının 2 dereceyi asla aşmaması gerekiyor” diye devam ediyor.
‘GÖLLERİN ÜZERİNE GÜNEŞ GÜCÜ PANELLERİ KOYULMALI’
Gerek sanayi üretimi gerekse nüfus sebebiyle 150 yıl evvelki bedellere geri dönemeyeceğimizi hatırlatan Prof. Şen, ahenk projeleri geliştirilmesi gerektiğini vurguluyor. “ilk vakit içinderda kuraklığa deva bulunmalı” diyen Prof. Dr. Orhan Şen, “Yağış, su ve ziraî alanlar yetmiyor. Suyu tutmanız lazım. Yağan yağmur suyunu tutup yağmur hasadı yapmanız gerekiyor. Buharlaşma kayıplarını önlemeniz lazım” vurgusunda bulunuyor. Global ısınmayla bir arada yüzde 20 olan buharlaşma kayıplarının yüzde 30’lara çıktığını söyleyen Orhan Şen, buna tahlil olarak güneş gücü panellerini öneriyor. Şen, “Buharlaşmayı önlemek için mesela göllerin üzerine güneş gücü panelleri koyulmalı. bu türlü yüzde 50 oranında önlersiniz. Buharlaşma yüzde 30’sa bu oranı yüzde 15’e çekersiniz” diyor.
‘VAHŞİ SULAMADAN KATİYETLE VAZGEÇİLMELİ’
Ahenk projelerinde öteki neler yapılmalı? “Tarımda sulama planlı olmalı” diye Prof. Şen, bunun niçinini şu biçimde açıklıyor:
“Kanallarla yabanî sulamayı bitirmemiz lazım. Gölden sulama barajından açık kanallara su veriyorsunuz. Bu da buharlaşmaya sebep oluyor. Kapalı kanallara çevirmeniz lazım. Çiftçiye damla sulama ve yağmurlama sulamayı kaide koşmanız gerekiyor.”
Yabanî sulamadan mutlaka vazgeçilmesi gerektiğini vurgulayan Şen, “Hangi mamüllerin yetiştirileceğinin planlanması lazım. Çok su gerektiren eserler yerine az su gerektiren mamüllerin üretimine geçilmeli” diye devam ediyor.
‘KANSER ÜZERE YAVAŞ YAVAŞ İLERLİYOR’
Global ısınmayı ‘sinsi bir afet’ olarak tanımlayan Prof. Dr. Orhan Şen, “Küresel ısınma kanser üzere yavaş yavaş ilerliyor” diyor. Türkiye’de doğal afetlerin meydana gelmesinin sebepleri içinde global ısınmanın da tesiri olduğunu söyleyen Şen, Akdeniz iklimi yerine artık yarı kurak iklim özelliğine girdiğimize dikkat çekiyor.
“Biz Türkiye olarak Akdeniz iklimi etkisindeydik. Kuzey bölgelerde tropik gece sayısı temmuz ve ağustos aylarında, ayda 4-5 günü geçmezdi” diyen Şen, kelamlarını şöyleki sürdürüyor:
“Şimdi yaz aylarına mayıs ve eylül de eklendi. Yaz ayları demek illa 45 derece sıcaklık olması manasına gelmiyor. Yaz ayları genişledi, bahar ayları ortadan kalktı. Global ısınmanın meydana getirdiği yarı kurak iklim özelliğine girdik. Akdeniz ikliminden çıktık ve artık yarı kurak iklim özelliğine girdik.”
‘KÖTÜ SENARYO DEVAM EDERSE 2070-2080 YILLARINDA…’
“En makus senaryoda neler olur?” sorusuna Prof. Dr. Orhan Şen, “Küresel ısınmanın 4-5 dereceye ulaşması demek tropik iklimin kuzey 400-500 kilometreye ulaşması demek. Bu senaryo gerçekleştiğinde güney bölgelerimiz tropik iklimin tesiri altına gireceği manasına geliyor. Paris Mutabakatı yerine getirilmezse bu senaryo gerçek olacak. Makûs senaryo devam ederse 2070-2080 senelerında global ısınma 4-5 dereceye ulaşabilir. Bu ihtimal gerçekleştiğinde 2070-2080 senelerında Türkiye’nin bilhassa güney bölgeleri tropik iklimi tesiri altına girecek” diye belirtiyor.
‘BEYİN KANAMASI OLAYLARI ÇİZGİ SAFHAYA ÇIKIYOR’
Türkiye’de bu yıl 2 adet sıcak hava dalgasının yaşandığını söyleyen Prof. Dr. Orhan Şen, artan sıcaklıkların orman yangınlarına davetiye çıkardığını belirtiyor. “Orman yangınları, global ısınmanın neticelerindan biridir” diyen Şen, ekosistem ihtarında bulunuyor:
“Orman yangınları demek bitki ve hayvanların yok olması demektir. Bu kıymetli bir sıhhat sorunudur. Yaşanan felaketlerle oradaki ekosistemi bitiriyorsunuz. Ekosistemin yok olması demek bu ekosistemden yararlanan insanların da yoksullaşması demektir.”
Artan hava sıcaklıklarının insan sıhhatini da olumsuz tarafta etkilediği ikazında bulunan Şen, “Yaşanan sıcaklık artışı, insan sıhhatini da olumsuz etkiliyor. Örneğin beyin kanaması hadiseleri sınır safhaya çıkıyor. Sıcak hava dalgalarından Fransa’da 2003 yılında 35 bin kişi öldü, Avrupa ‘da 70 bin kişi öldü. Türkiye’de bu sıcak hava dalgalarının yarattığı mevt oranları da artıyor” tabirlerini kullanıyor.
‘GÜNEYDOĞU’DA ÖNEMLİ SIKINTILAR YAŞANABİLİR’
Yaşanan sıcaklık artışının vektörel hastalıklara davetiye çıkardığını söyleyen Şen, “Sivrisinekler, yılanlar ve kenelerin popülasyonunda artış meydana geliyor. Sivrisinek sıtma denilen hastalığı yayıyor biliyorsunuz. Global ısınmadan dolayı sivrisinekler 500 metre daha yüksekte hayatlarını sürdürmeye başladı. Global ısınma artışının 2 dereceyi aşması, Türkiye’de Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin vektörel hastalıklarla baş edemez duruma gelmesine yol açabilir” diyerek tehlikeye dikkat çekiyor.
Pekala, ferdî olarak global ısınma ile nasıl başa çıkabiliriz? Buna “Müsriflikten kaçınmalıyız” yanıtını veren Şen, “her insanın ‘Ben bu hareketi yaptığım vakit etrafa nasıl bir tesirim olacak?’ diye düşünmesi gerekiyor. Müsriflikten kaçınmalıyız. Daha az elektrik ve su harcarsak iklim krizine karşı ferdî olarak kıymetli bir katkı sunmuş oluruz. En sıradan örnek olarak yakın uzaklığa yürüyerek ya da bisikletle gitmek bile epey değerli bir önlemdir” açıklamasında bulunuyor.
‘TANSİYON VE KALP KRİZİ OLAYLARI ARTABİLİR’
Doç. Dr. İsmail Dabanlı da önemli bir iklim krizinin yaşandığına dikkat çekiyor. Tuz Gölü ve Akşehir üzere göllerinin alarm verdiğini belirten Dabanlı, “2021 yılında ağustos ayı uzun devir ortalamalarını 22 istasyonda geçerek rekor tazeledik. Türkiye’de 2021 yılı ağustos ayı, son 50 yılın en sıcak 6’ıncı ağustos ayı olarak yaşandı. Batı Karadeniz sel felaketinde bilhassa Bartın’da 1 (133.8 mm), 2 (210 mm) ve 3 (252.8 mm) saatlik yağışlarda rekor tazeledik. Değerli bir iklim krizi değil, iklim buhranının tepesine yanlışsız çıkıyoruz” yorumunda bulunuyor.
Sıcaklık artışı sebebiyle oluşacak sıcak hava dalgalarının yaşlılarda kıymetli sıhhat sorun sorunları doğuracağını vurgulayan Dabanlı, bilhassa tansiyon, kalp damar hastalıkları ve kalp krizi olaylarında artış yaşanacağına dikkat çekiyor. Sık ve bol bol içilmesi gerektiğini söyleyen Dabanlı, “Özellikle bağıl nemin fazlaca düşük olduğu ve hava sıcaklığının 40 santigrat derecenin üzerinde seyrettiği bölgelerde ve gündüz sıcaklıklarının en tesirli olduğu saatlerde (10:00-16:00) dışarı çıkma konusunda önlem alınmalı” diyor.
‘AKCİĞERLE İLGİLİ HASTALIKLAR DA ÇOĞALACAK’
Sıcaklık artışıyla birlikte birincil derecede sera gazlarının ölçüsünün atmosferde çoğalacağına işaret eden Dabanlı, partikül unsur (PM2.5 ve PM10), Ozon (O3) CO ve SO2 üzere gazların da konsantrasyonlarının artacağını söylüyor. Dabanlı, “Solunum yolları ve akciğer kaynaklı hastalıkların bilhassa astım, zatürre üzere akciğerle direkt bağı olan hastalıkların artması muhtemeldir” diyor.
‘AVRUPA VE TÜRKİYE’YE GÖÇ DALGASI YAŞANABİLİR’
Hava sıcaklıklarının artmasının orman yangınlarına yer oluşturduğunu belirten Dabanlı, “En küçük bir kıvılcım ya da gelişi hoş atılmış cam şişeler mercek tesiriyle kuru otları tutuşturma kapasitesine sahiptir” diye konuşuyor.
Bilhassa pak içme suyu havzalarında meydana gelecek orman yangınlarının ardında bıraktığı kül ve atıkların yeraltı suyuna ve yüzey akışla içme suyu barajlarına iletildiğini belirten Dabanlı, deniz suyu sıcaklıklarındaki artışa karşı şu biçimde uyarıyor:
“Deniz suyu sıcaklıklarının artması, toksik alglerin ve patojenlerin deniz ekosisteminde popülasyonunun artmasına yer hazırladığından buna bağlı bir hayli hastalık gelişebilecektir.”
İklim değişikliği yüzünden su ve besine erişimin önemli oranda tehdit altında olduğuna dikkat çeken Dabanlı, bilhassa Afrika ve Güney Asya bölgelerinden Avrupa ve Türkiye’ye göç dalgasının beklendiğini belirtiyor. Dabanlı, “Nispeten daha yoksul ülkelerden göç yoluyla gelecek insanların taşıyacağı bulaşıcı hastalıklar toplum sıhhatini tehdit edebilecektir” diyor.
‘PSİKOLOJİK MESELELER ORTAYA ÇIKABİLİR’
Daima doğal afetlere maruz kalmanın can ve mal kaybı kadar toplum psikolojisini de olumsuz istikamette etkileyeceğini belirten Dabanlı, “İklim değişikliği tesiriyle bilhassa ekonomik olarak da ziyan görmüş insanların sosyolojik ve ruhsal davranış bozuklukları göstermesi mümkündür. Çok iklim olaylarına bağlı mental rahatsızlıklar ve sonluluk olası rahatsızlıkların başında sayılabilecek potansiyeldedir” diyor.
‘İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN GERİSİNDE TÜKETİM ÇILGINLIĞI VAR’
İklim değişikliğinin ardında bir tüketim çılgınlığının yattığına dikkat çeken Dabanlı, bunu şöyle anlatıyor:
“Hep ‘daha epey kazanalım’, ‘daha büyük yapalım’, ‘daha epey yiyelim’, ‘daha fazlaca içelim’ derseniz bunun karşılığı olarak çeşit çeşit afetlere maruz kalırsınız. Daha hayli ısınırsınız, daha fazlaca orman yangınları söndürmekle uğraşırsınız, daha kurak olursunuz, kuraklık yüzünden daha hayli besine para ödersiniz, sellerin, heyelanların gerisinden bir daha imar etmekle, onarmakla uğraşırsınız. Bu kaçınılmaz…”
‘İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİ YAVAŞLATMAK ÇOK ZOR’
Doç. Dr. İsmail Dabanlı, iklim değişikliğini yavaşlatmanın epeyce sıkıntı olduğu görüşünde. Bunun niçinini “2050 yılına kadar Sanayi İhtilali’nden bu yana dünyanın ortalama sıcaklığının 1.5 derecede sabit tutma amacımız var ancak maalesef bu süratle emisyonlar artarsa Dünya Meteoroloji Örgütü’ne nazaran bile 2025-2030 yılları içinde fazlacatan 1.5 derecelik sıcaklık artışına ulaşmış olacağız” diyerek açıklıyor.
Global ısınma ile global çapta bir çabanın koşul olduğunu söyleyen Dabanlı, “Küresel ısınmada Türkiye’nin katkısı ve sorumluluğu %1 mertebelerinde. Karbon nötr bir ülke haline gelsek bile bu sıcaklık artışı kaynaklı olağanüstü olayları yaşamaktan kaçamayız. Yapacağımız tek şey, iklim değişikliğine her alanda ahenk sağlamak ve yaşanabilecek aksilikleri minimize etmek için önlem almaktır” bilgisini paylaşıyor.
‘KARADENİZ BÖLGESİ DIŞINDAKİ TÜM BÖLGELER KURAKLAŞACAK’
Türkiye’yi gelecekte neler bekliyor? Dabanlı, Karadeniz bölgesi dışında Türkiye’deki tüm bölgelerin kuraklaşacağını ve daha epey orman yangınının yaşanacağını söylüyor. Karadeniz’in sel riski altında olduğunu söyleyen Dabanlı, besin fiyatlarıyla ilgili şu ikazda bulunuyor:
“Bazı besin unsurlarının bilhassa fazlaca su tüketen üretimi maliyetli olacağı için üretiminde azalmalar görülebilir. Besin fiyatları hem elektriğe tıpkı vakitte suya bağlı olduğu için daha değerli olacaktır.”
KAYNAK: MİLLİYET