Prof. Dr. İlber Ortaylı tarihçi Halil İnalcık’ı anlattı
Yüz yıllık ömrünün son devrine kadar çalışan ve üreten İnalcık, ortaya koyduğu ilmi çalışmalarla yalnızca Türkiye’nin değil dünyanın da en saygın tarihçileri içinde yer aldı.
AA muhabirinin kaynaklardan derlediği bilgilere bakılırsa, babası Kırım göçmenlerinden Seyit Osman Nuri Beyefendi ve annesi Ayşe Bahriye Hanım olan Halil İnalcık, 7 Eylül 1916’da İstanbul’da dünyaya geldi.
Birinci ve ortaokulu Ankara ve Sivas’ta okuyan, liseyi Balıkesir Necati Beyefendi Muallim Mektebi’nde tamamlayan İnalcık, lisans eğitimini ise 1935’te Ankara Üniversitesi Lisan Tarih ve Coğrafya Fakültesinde yaptı.
Çalışmasıyla Prof. Dr. Fuat Köprülü’nün dikkatini çekti
Yeniçağ Tarihi Kısmında yaptığı bir çalışma ile Prof. Dr. Fuat Köprülü’nün dikkatini çeken İnalcık, onun tavsiyesi ile ilmi yardımcı olarak gorevlendirildi.
“Tanzimat ve Bulgar Meselesi” isimli doktora tezini 1942’de veren İnalcık, 1943’te “Viyana’dan Büyük Ricat”e Osmanlı İmparatorluğu ve Kırım Hanlığı” başlıklı teziyle doçent oldu.
1945’te tıpkı üniversitede Arap Lisanı ve Edebiyatı Kısmından Şevkiye Işıl ile dünya konutuna giren Halil İnalcık’ın bu evlilikten kızı Günhan dünyaya geldi.
Lisan Tarih ve Coğrafya Fakültesinde dersler veren İnalcık, 1947 yılında Türk Tarih Kurumu üyeliğine seçildi.
Avrupa’da Osmanlı tarihine ilişkin kaynakları araştırdı
Üniversite tarafınca 1949’da İngiltere’ye gönderilen İnalcık, burada Osmanlı tarihine ilişkin kaynakları araştırdı, kıymetli tarihçilerle tanıştı.
Halil İnalcık, 1952’de “Viyana Bozgun senelerında Osmanlı-Kırım Hanlığı İşbirliği” teziyle profesörlük unvanı aldı.
Columbia, Princeton, Pennsylvania, Harvard üniversitelerinde ziyaretçi profesör olarak dersler veren İnalcık, ABD’de Osmanlı-Türk tarihi araştırmalarının gelişmenine büyük katkı sağladı.
Chicago Üniversitesinde Osmanlı Tarihi Kürsüsü’nü kurdu
Öğrenci olarak girip hocalık yaptığı Ankara Üniversitesinden 1972’de emekli olan İnalcık, Chicago Üniversitesinde Osmanlı Tarihi Kürsüsü’nü kurdu.
Chicago Üniversitesinden de 1986’da emekliye ayrılan İnalcık, 1993 yılında Bilkent Üniversitesinde Tarih Kısmını kurarak, 23 yıl boyunca yüksek lisans ve doktora öğrencilerine seminer dersi verdi.
2003 yılında birebir üniversitede Halil İnalcık Center for Ottoman Studies isimli bir merkez kuran İnalcık, senelerdan beri çeşitli arşivlerden topladığı evrak ve defterlerin kopyalarını, yarım kalmış araştırma metinlerini, binden çok farklı basımı ve öbür malzemeleri bu merkeze bağışladı.
İnalcık, yeterli seviyede İngilizce, Fransızca, Almanca’nın yanı sıra orta seviyede de Arapça, Farsça ve İtalyanca biliyordu.
Dünyanın sayılı bilim insanları içinde gösterildi
Memleketler arası çapta şöhreti olan İnalcık, Cambridge Milletlerarası Biyografi Merkezi tarafınca dünyada toplumsal bilimler alanında sayılı 2 bin bilim insanı içinde gösterilirken Türk, Amerikan, İngiliz, Sırp ve Arnavutluk akademilerine üye seçildi. Çok sayıda ödül ve nişan verilen İnalcık, birfazlaca üniversiteden de fahri doktora unvanı aldı.
Hali İnalcık, Prof. Suraiya Faroqhi ile bir arada E. J. Brill’in (Leiden) yayımladığı “The Ottoman Empire and Its Heritage” (Osmanlı İmparatorluğu ve Mirası) serisinin editörlüğünü üstlenirken, 2005 yılına kadar bu seriden yayınlanan 38 ciltlik çalışma, Osmanlı tarihini Batı dünyasına tanıtan aşikâr başlı eserler içinde yer aldı.
Prof. Dr. Halil İnalcık, 2002’de İslam Konferansı Teşkilatı tarafınca “Teşekkür Plaketi” ve Kültür Bakanlığı “2002 Kültür ve Sanat Büyük Ödülü”ne layık görüldü.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın talimatıyla özel ulema kabri yapıldı
İnalcık, 25 Temmuz 2016’da Ankara’da tedavi gördüğü hastanede vefat etti.
Cenazesi, Bakanlar Heyeti sonucuyla epeyce sevdiği Osmanlı padişahı olan Fatih Sultan Mehmet’in de türbesinin bulunduğu Fatih Mescidi Haziresine defnedildi.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın talimatı ile İnalcık’ın mezarı, klâsik Osmanlı ulema kabri halinde yapıldı.
Yapıtları
Prof. Dr. Halil İnalcık’ın yapıtları temelde siyasi tarih, toplumsal ve ekonomik tarih, kurumlar tarihi, devlet yapısı ve ideolojisi, hukuk, ticaret, toplumsal katmanlar, üretim, vergi, bürokrasi, demografik yapı, kent tarihi ve sentez yapıtları kapsamında Osmanlı toplumsal ve ekonomik tarihini aydınlatmaya dönük çalışmalar olarak gruplandırılabilir.
Yayınlanmış yüzlerce makalesi bulunan İnalcık’ın basılmış kitaplarından kimileri ise şunlar:
Osmanlı Tarihinde İslamiyet ve Devlet, Devlet-i Aliyye, Tarihe Düşülen Notlar, Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomik ve Toplumsal Tarihi, 1445 tarihindeki Paşa Livası İcmal Defteri, Türklük Müslümanlık ve Osmanlı Mirası, Osmanlılar ve Haçlılar, Osmanlı ve Çağdaş Türkiye The Survey of İstanbul 1455, Rönesans Avrupası, Tanzimat, Kuruluş, Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adalet, Studies in the History of Textiles, İznik Throughout History, Kuruluş ve İmparatorluk Sürecinde Osmanlı, Osmanlı ve Dünya, Has Bağçede Ayş-u Tarab, Osmanlı Tarihinde Efsaneler ve Gerçekler, Adalet Kitabı, Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600), Şair ve İşveren, Atatürk ve Demokratik Türkiye.
“Kendisinde tarih babında aradığım soruların yanıtlarını buldum”
Prof. Dr. İlber Ortaylı, Halil İnalcık’ın vefatının beşinci yılında hocasını AA’ ya anlattı.
İnalcık ile aile dostu olduklarını bu niçinle fazlaca genç yaşta kendisini tanıma fırsatı bulduğunu belirten Ortaylı, “İlk tanıştığımda çocuktum, asıl Mülkiyeye girdiğimde tanışmış sayıyorum. Kendisinde tarih babında aradığım soruların yanıtlarını buldum. Üslubu ve metodolojisi dikkatimi çekti. Türkiye’de her vakit bir amatör tarihçilik vardır, siyaset alanında, günlük hayatta gezilir. Metottan ve kaynaklardan uzak, epey ezbere konuşmaya dayanır. bu biçimde bir hoca olmadığını anladım.” diye konuştu.
İlber Ortaylı, şu biçimde devam etti:
“Öbürleri zannediyorum kendilerini anlatma durumunda onun üzere değillerdi, onun kadar kendilerini söz edemiyorlardı. Fuat Köprülü’nün değerli talebelerindendi ve motamot onun üzere bir edebi üslubu vardı. O özgün bir üsluptu, kendi şahsına münhasırdı. Kaynaklara inen tek tarihçi o değildi yani öteki hocalarımız da vardı. Ama onların içerisinde derhal anlaşılıyor ki mukayeseli hareket eden, öbür yeni kaynakları arayan bulan ve onları kullanan bir tanesiydi. Edebiyat bilgisi güçlüydi, Farsça divan okuyabilirdi. Bu da ona has bir özellikti. daha sonra esasen ortaya çıkmıştır ki bu muasır edebiyat tarihçilerimizden daha kuvvetli bir yanıydı. Edebi teknikleri düzgün bilen hatta yerine bakılırsa şiir yazabilen şekilde bir tanesiydi. Şanslıydı, Abdülbaki Gölpınarlı’nın yanında talebelik yapabilmiştir.”
“Yeni kaynakları kullandı, yeni metotlarla dünyaya açıldı”
Eski Türk kuşaklarının Avrupa’ya çıkmakta şanslı olmadığını, dış dünyaya açılma bahtına kolay sahip olamadıklarını anlatan Ortaylı, “Halil Hoca’nın da İkinci Cihan Harbi’nden daha sonraki senelera kadar bu biçimde bir talihi olmadı lakin bu olmadı diye lisan öğrenmemiş değildi. Avrupa lisanlarını oturup, mükemmelen öğrenmişti. Lisan bakımından zengindi. Yeni kaynakları kullandı, yeni metotlarla dünyaya açıldı. Balkan tarihine yeni görüşler getirdi. Bu sayede de Halil Hoca oldu.” dedi.
Prof. Dr. Ortaylı, İnalcık’ın, daima çalışmaya ve tetkik etme erken yaşlarda başladığını vurgulayarak, “1939 mezunudur. 1941’de doktorasını vermiştir. Çalışmaya da ölünceye kadar devam etti. Çok meşhur bir tabir vardır, ‘100 sene yaşa 100 sene öğren’ diye sahiden öyleydi. 90 yaşından daha sonra bile kalemi eline aldı. Halil Beyefendi demek, ağır çalışan bir Türk demektir.” sözlerine yer verdi.
İnalcık’ın sıhhatine epey dikkat ettiğine vurgu yapan Ortaylı, şunları kaydetti:
“Sağlığı kadar çalışmasına da dikkat ederdi. Düzgün çalışan bir tanesiydi. Öğrenciyi ciddiye alırdı fazlaca şey öğretirdi, önemli olmalarını da beklerdi, sert bir hocaydı. Lisans ve doktora öğrencisiyle önemli olarak uğraşan, takip eden bırakın Türkiye’yi dünyada ender bulunan profesörlerdendi. Ayrıyeten yormazdı da, toparlayan, teşvik eden bir hocaydı. aslına bakarsanız beşerler, güzel bir hoca olduğunu 3 kıtada da söylüyor. Bizim için bir örnektir. Tarihçiler panteonunda yerini almıştır.”
KAYNAK: AA
Yüz yıllık ömrünün son devrine kadar çalışan ve üreten İnalcık, ortaya koyduğu ilmi çalışmalarla yalnızca Türkiye’nin değil dünyanın da en saygın tarihçileri içinde yer aldı.
AA muhabirinin kaynaklardan derlediği bilgilere bakılırsa, babası Kırım göçmenlerinden Seyit Osman Nuri Beyefendi ve annesi Ayşe Bahriye Hanım olan Halil İnalcık, 7 Eylül 1916’da İstanbul’da dünyaya geldi.
Birinci ve ortaokulu Ankara ve Sivas’ta okuyan, liseyi Balıkesir Necati Beyefendi Muallim Mektebi’nde tamamlayan İnalcık, lisans eğitimini ise 1935’te Ankara Üniversitesi Lisan Tarih ve Coğrafya Fakültesinde yaptı.
Çalışmasıyla Prof. Dr. Fuat Köprülü’nün dikkatini çekti
Yeniçağ Tarihi Kısmında yaptığı bir çalışma ile Prof. Dr. Fuat Köprülü’nün dikkatini çeken İnalcık, onun tavsiyesi ile ilmi yardımcı olarak gorevlendirildi.
“Tanzimat ve Bulgar Meselesi” isimli doktora tezini 1942’de veren İnalcık, 1943’te “Viyana’dan Büyük Ricat”e Osmanlı İmparatorluğu ve Kırım Hanlığı” başlıklı teziyle doçent oldu.
1945’te tıpkı üniversitede Arap Lisanı ve Edebiyatı Kısmından Şevkiye Işıl ile dünya konutuna giren Halil İnalcık’ın bu evlilikten kızı Günhan dünyaya geldi.
Lisan Tarih ve Coğrafya Fakültesinde dersler veren İnalcık, 1947 yılında Türk Tarih Kurumu üyeliğine seçildi.
Avrupa’da Osmanlı tarihine ilişkin kaynakları araştırdı
Üniversite tarafınca 1949’da İngiltere’ye gönderilen İnalcık, burada Osmanlı tarihine ilişkin kaynakları araştırdı, kıymetli tarihçilerle tanıştı.
Halil İnalcık, 1952’de “Viyana Bozgun senelerında Osmanlı-Kırım Hanlığı İşbirliği” teziyle profesörlük unvanı aldı.
Columbia, Princeton, Pennsylvania, Harvard üniversitelerinde ziyaretçi profesör olarak dersler veren İnalcık, ABD’de Osmanlı-Türk tarihi araştırmalarının gelişmenine büyük katkı sağladı.
Chicago Üniversitesinde Osmanlı Tarihi Kürsüsü’nü kurdu
Öğrenci olarak girip hocalık yaptığı Ankara Üniversitesinden 1972’de emekli olan İnalcık, Chicago Üniversitesinde Osmanlı Tarihi Kürsüsü’nü kurdu.
Chicago Üniversitesinden de 1986’da emekliye ayrılan İnalcık, 1993 yılında Bilkent Üniversitesinde Tarih Kısmını kurarak, 23 yıl boyunca yüksek lisans ve doktora öğrencilerine seminer dersi verdi.
2003 yılında birebir üniversitede Halil İnalcık Center for Ottoman Studies isimli bir merkez kuran İnalcık, senelerdan beri çeşitli arşivlerden topladığı evrak ve defterlerin kopyalarını, yarım kalmış araştırma metinlerini, binden çok farklı basımı ve öbür malzemeleri bu merkeze bağışladı.
İnalcık, yeterli seviyede İngilizce, Fransızca, Almanca’nın yanı sıra orta seviyede de Arapça, Farsça ve İtalyanca biliyordu.
Dünyanın sayılı bilim insanları içinde gösterildi
Memleketler arası çapta şöhreti olan İnalcık, Cambridge Milletlerarası Biyografi Merkezi tarafınca dünyada toplumsal bilimler alanında sayılı 2 bin bilim insanı içinde gösterilirken Türk, Amerikan, İngiliz, Sırp ve Arnavutluk akademilerine üye seçildi. Çok sayıda ödül ve nişan verilen İnalcık, birfazlaca üniversiteden de fahri doktora unvanı aldı.
Hali İnalcık, Prof. Suraiya Faroqhi ile bir arada E. J. Brill’in (Leiden) yayımladığı “The Ottoman Empire and Its Heritage” (Osmanlı İmparatorluğu ve Mirası) serisinin editörlüğünü üstlenirken, 2005 yılına kadar bu seriden yayınlanan 38 ciltlik çalışma, Osmanlı tarihini Batı dünyasına tanıtan aşikâr başlı eserler içinde yer aldı.
Prof. Dr. Halil İnalcık, 2002’de İslam Konferansı Teşkilatı tarafınca “Teşekkür Plaketi” ve Kültür Bakanlığı “2002 Kültür ve Sanat Büyük Ödülü”ne layık görüldü.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın talimatıyla özel ulema kabri yapıldı
İnalcık, 25 Temmuz 2016’da Ankara’da tedavi gördüğü hastanede vefat etti.
Cenazesi, Bakanlar Heyeti sonucuyla epeyce sevdiği Osmanlı padişahı olan Fatih Sultan Mehmet’in de türbesinin bulunduğu Fatih Mescidi Haziresine defnedildi.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın talimatı ile İnalcık’ın mezarı, klâsik Osmanlı ulema kabri halinde yapıldı.
Yapıtları
Prof. Dr. Halil İnalcık’ın yapıtları temelde siyasi tarih, toplumsal ve ekonomik tarih, kurumlar tarihi, devlet yapısı ve ideolojisi, hukuk, ticaret, toplumsal katmanlar, üretim, vergi, bürokrasi, demografik yapı, kent tarihi ve sentez yapıtları kapsamında Osmanlı toplumsal ve ekonomik tarihini aydınlatmaya dönük çalışmalar olarak gruplandırılabilir.
Yayınlanmış yüzlerce makalesi bulunan İnalcık’ın basılmış kitaplarından kimileri ise şunlar:
Osmanlı Tarihinde İslamiyet ve Devlet, Devlet-i Aliyye, Tarihe Düşülen Notlar, Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomik ve Toplumsal Tarihi, 1445 tarihindeki Paşa Livası İcmal Defteri, Türklük Müslümanlık ve Osmanlı Mirası, Osmanlılar ve Haçlılar, Osmanlı ve Çağdaş Türkiye The Survey of İstanbul 1455, Rönesans Avrupası, Tanzimat, Kuruluş, Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adalet, Studies in the History of Textiles, İznik Throughout History, Kuruluş ve İmparatorluk Sürecinde Osmanlı, Osmanlı ve Dünya, Has Bağçede Ayş-u Tarab, Osmanlı Tarihinde Efsaneler ve Gerçekler, Adalet Kitabı, Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600), Şair ve İşveren, Atatürk ve Demokratik Türkiye.
“Kendisinde tarih babında aradığım soruların yanıtlarını buldum”
Prof. Dr. İlber Ortaylı, Halil İnalcık’ın vefatının beşinci yılında hocasını AA’ ya anlattı.
İnalcık ile aile dostu olduklarını bu niçinle fazlaca genç yaşta kendisini tanıma fırsatı bulduğunu belirten Ortaylı, “İlk tanıştığımda çocuktum, asıl Mülkiyeye girdiğimde tanışmış sayıyorum. Kendisinde tarih babında aradığım soruların yanıtlarını buldum. Üslubu ve metodolojisi dikkatimi çekti. Türkiye’de her vakit bir amatör tarihçilik vardır, siyaset alanında, günlük hayatta gezilir. Metottan ve kaynaklardan uzak, epey ezbere konuşmaya dayanır. bu biçimde bir hoca olmadığını anladım.” diye konuştu.
İlber Ortaylı, şu biçimde devam etti:
“Öbürleri zannediyorum kendilerini anlatma durumunda onun üzere değillerdi, onun kadar kendilerini söz edemiyorlardı. Fuat Köprülü’nün değerli talebelerindendi ve motamot onun üzere bir edebi üslubu vardı. O özgün bir üsluptu, kendi şahsına münhasırdı. Kaynaklara inen tek tarihçi o değildi yani öteki hocalarımız da vardı. Ama onların içerisinde derhal anlaşılıyor ki mukayeseli hareket eden, öbür yeni kaynakları arayan bulan ve onları kullanan bir tanesiydi. Edebiyat bilgisi güçlüydi, Farsça divan okuyabilirdi. Bu da ona has bir özellikti. daha sonra esasen ortaya çıkmıştır ki bu muasır edebiyat tarihçilerimizden daha kuvvetli bir yanıydı. Edebi teknikleri düzgün bilen hatta yerine bakılırsa şiir yazabilen şekilde bir tanesiydi. Şanslıydı, Abdülbaki Gölpınarlı’nın yanında talebelik yapabilmiştir.”
“Yeni kaynakları kullandı, yeni metotlarla dünyaya açıldı”
Eski Türk kuşaklarının Avrupa’ya çıkmakta şanslı olmadığını, dış dünyaya açılma bahtına kolay sahip olamadıklarını anlatan Ortaylı, “Halil Hoca’nın da İkinci Cihan Harbi’nden daha sonraki senelera kadar bu biçimde bir talihi olmadı lakin bu olmadı diye lisan öğrenmemiş değildi. Avrupa lisanlarını oturup, mükemmelen öğrenmişti. Lisan bakımından zengindi. Yeni kaynakları kullandı, yeni metotlarla dünyaya açıldı. Balkan tarihine yeni görüşler getirdi. Bu sayede de Halil Hoca oldu.” dedi.
Prof. Dr. Ortaylı, İnalcık’ın, daima çalışmaya ve tetkik etme erken yaşlarda başladığını vurgulayarak, “1939 mezunudur. 1941’de doktorasını vermiştir. Çalışmaya da ölünceye kadar devam etti. Çok meşhur bir tabir vardır, ‘100 sene yaşa 100 sene öğren’ diye sahiden öyleydi. 90 yaşından daha sonra bile kalemi eline aldı. Halil Beyefendi demek, ağır çalışan bir Türk demektir.” sözlerine yer verdi.
İnalcık’ın sıhhatine epey dikkat ettiğine vurgu yapan Ortaylı, şunları kaydetti:
“Sağlığı kadar çalışmasına da dikkat ederdi. Düzgün çalışan bir tanesiydi. Öğrenciyi ciddiye alırdı fazlaca şey öğretirdi, önemli olmalarını da beklerdi, sert bir hocaydı. Lisans ve doktora öğrencisiyle önemli olarak uğraşan, takip eden bırakın Türkiye’yi dünyada ender bulunan profesörlerdendi. Ayrıyeten yormazdı da, toparlayan, teşvik eden bir hocaydı. aslına bakarsanız beşerler, güzel bir hoca olduğunu 3 kıtada da söylüyor. Bizim için bir örnektir. Tarihçiler panteonunda yerini almıştır.”
KAYNAK: AA