Menderes’in idamının 60. yılı..O anları fotoğraflayan isim: Hastaneye gittiğini sanıyordu
Yakın siyasi tarihin en değerli kırılma anlarından Başbakan Adnan Menderes ile Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Güçlü ve Maliye Bakanı Hasan Polatkan’ın idamlarıydı. Bu tarihi olayların en kıymetli şahitlerinden biri de Menderes’in idamını fotoğraflayan, periyodun Ordu Foto Film Merkezi Amiri olan 88 yaşındaki emekli astsubay İsmail Şenyüz. Hürriyet olarak biz de acı olayın yıldönümünü, “O günü hiç unutamadım, hâlâ gözümün önünde” diyen Şenyüz’ün anılarıyla hatırlatmak istedik.
O İKİ İDAMI İZLEYEMEDİM
“Ben vefat görmekten hoşlanmam. Babamın cenazesine bile bakamadım” diye kelama giren Şenyüz’ün idam günleriyle ilgili birinci kıymetli anısı, Menderes’ten bir gün evvel, 16 Eylül 1961 günü idam cezaları infaz edilen Güçlü ve Polatkan’a ait:
“Onların idamlarında da oradaydım. Lakin fotoğraflarını çekmeye ben gitmedim. Vefat görmekten hoşlanmadığım için birlikte çalıştığımız arkadaşlarıma, ‘Siz gidin’ dedim. Onlar gidip çektiler. Ben oradaki gazinoda oturup bekledim. Orada olmak istemedim.”
Lakin, infazların akabinde tıpkı gün İmralı’dan döndüklerinde, yeni vazife buyruğunu aldı. O anda bilmiyordu ancak korktuğu başına gelmişti:
“‘Hazırlan, tez adaya gidiyorsun’ dediler. Gazeteler, Menderes’in hasta hasta asılacağını yazmışlardı. Sağlıklı olduğunu fotoğraflarla tespit etmek için bakılırsavlendirilmiştim. bu biçimde ben o denli biliyordum. Akşam üzeri gittim, Yassıada kumandanına çıktım, ‘Şimdi uyuyor’ dedi. Lakin o saat uyku saati değildi, anlayamamıştım.”
İSTİRHAM EDİYORUM, ÇEKME
Sonraki sabah odasına gittiğinde, Menderes kahvaltısını yapıyordu. Üzerinde pijamaları vardı. O haliyle fotoğraflarının çekilmesini istemedi; “İstirham ediyorum, bu kıyafetimle ben Fotoğraf çektirmek istemiyorum” dedi. Şenyüz, “Çok kibar bir insandı” diye anlattığı Menderes’i birlikteindeki askerlerin, “Bu fotoğrafları ailene vereceğiz, seni hasta biliyorlar” diye ikna ettiğini anlatıyor. Menderes’in de, “bu biçimde bir tane çeksin” söylemiş olduğini söyleyen Şenyüz, o anlara ait şu anısını paylaştı:
“Şöyle de bir şey yaşadık. bu biçimde bizim fotoğraf makinelerimizde kullandığımız flaşlarımız ampul formundaydı, kimileri da ses çıkararak patlıyordu. Bozuk olan bir tanesi çok ses çıkardı. Bir orta kumandan odadan çıkınca bana, ‘Flaşın beni korkuttu, keşke Haber verseydin, o sırada Kuran-ı Kerim’i yere koyuyordum, abdestsiz tuttum diye çarpıldım sandım’ dedi.
HASTANEYE GİTTİĞİNİ SANIYORDU
Yassıada’dan idamın gerçekleşeceği İmralı’ya yola çıkılırken, Şenyüz’e bakılırsa Menderes hastaneye gittiğini sanıyormuş:
“Hastaneye gidiyorsun diye kandırmışlar. Ancak hamle bota giderken, yolda söylemişler. Onu da gemide çalışanlardan duymuştum. İmralı’ya başka ayrı botlarla gittik. esasen öbür da bir ulaşım imkânı yoktu bu biçimde. Ada, havadan karadan abluka altına alınmıştı, öteki bir vasıta gidemiyordu. Hatta yola çıkmadan öne grubuma telefon etmiştim, ‘Bu yalnız yapılacak bir iş değil, bir takım gelsin’ diye, fakat “Yok orası abluka altına alınmış, kimse gelemiyor, sen başının dermanına bak’ dendi bana. Seyahat da fazlaca külfetli oldu. Hava yağmurlu, deniz de epey dalgalıydı. Kamaralarımızdan çıktığımızda, dalgalar neredeyse üzerimizden aşıyordu. Onun o seyahate nasıl tahammül ettiğini bilmiyorum.”
İDAMI YARIM SAAT GECİKTİRDİM
Sonunda İmralı’ya gidilmişti ancak ortada bir sorun daha vardı. Şenyüz’ün fotoğraf çekerken aralık ayarını yapmakta kullandığı telemetresi bozulmuştu. İnfaza ait süreçler için orada bulunan savcıya durumu anlatıp, “Şunu tamir edeyim” dedi. Yarım saate yakın uğraştı lakin arızayı gideremedi. Bu ortada da bakılırsavliler sık sık gelip, “Hadi olmadı mı” diye sıkıştırmaya başladılar. Şenyüz, o anları şöyleki anlattı: “Ben telemetremi tamire çalışırken, infazı da yarım saate yakın geciktirmişim. Baktım olacak üzere değil, bozuk telemetreyi bir kenara bırakıp, fotoğrafları kestirimi metre ayarı yaparak çekmeye başladım. Kaygım, fotoğrafların âlâ çıkmaması halinde, “esasen Menderes’i seviyordu, suikast yaptı” demeleriydi. Astığım astık kestiğim kestik bir periyottu, insanın başına her şey gelebilirdi.”
SAKİN BİR FORMDA SEHPAYA YANLIŞSIZ GİTTİ
Pekala idama giden yolda neler olmuştu. Şenyüz o anları şöyleki anlattı: “Barakaların içinden idam sehpasının olduğu yere giderken, ben şoka girmişim. Kendimi o denli kaptırmışım ki.. Sanki sehpayı görür görmez ne yapacak diye düşünüyorum. Kendimi onun yerine koyuyorum da sehpayı görür görmez ben ne yaparım diye. Kolay bir iş değil. Hepimiz heyecan ortasındaydık yani. O sırada fotoğraf çekmeyi bile unutmuşum. ‘Hadi çeksene’ dediler, ben de yürürken geriden görünen o fotoğrafı çektim. Menderes sakin bir biçimde önüne bakarak sehpaya hakikat gitti, hiç bir şey yok, demek ki kendini hazırlamış. Sehpaya çıktı, kelime-i şehadet getirdi, son kelamını sordular. Sehpada, ayağının altındaki sandalye çekildikten daha sonra ipte dönmeye başladı. Dönerken yüzünün formu de bakışları da değişiyordu.
SON KARELERDE O DENLİ BİR BAKIŞI VARDI Kİ
Çektiğim fotoğraflardaki son karelerde o denli bir bakışı var ki… Gözleri kısılmış, sert bir bakış.. O anı hiç unutamadım, hiç gözümün önünden gitmedi, hala hafızamdadır. Günlerce uyuyamadım. ‘Yatamıyorum’ dediğimde de arkadaşlarım teskin edici bir şeyler kullanmamı istediler. O sırada orada bulunanlar içinde sevinenler de vardı. Oradaki heyetin ortasında yargıçlardan de vardı. Hatta biri, ‘Ben 40 adedine vefat için elimi kaldırdım, üçü öldü’ diyordu. Dikkat ederseniz, Menderes’in yürürken falan hiç yüzünden çekilmiş resmi yoktur, geridekiler görünmesin diye.”
MENDERESÇİ OLARAK BİLİNİRDİM
“Allah tekrar kimsenin başına bu biçimde bir şeyler göstermesin” diyen Şenyüz, Menderes’i epey sevdiğini anlattı: “İstanbul’a geldiğinde de devamlı peşinde koşardık. Fotoğrafçılar olarak esasen hangi başbakan olursa olsun, hepsine karşı bir sempatimiz oluyordu. Çalıştığımız serviste de Menderes’e olan sempatim biliniyordu. Arkadaşlarım beni Menderesçi olarak bilirlerdi.”
YASSIADA’YI GÖRMEK İSTEMİYORUM
Şenyüz için Yassıada acı anılar demek:
“Müzeye dönüştürüldüğünde, açılışına beni de davet ettiler. Hatta, Aydın’da Menderes için yapılan müzenin açılışına da davet etmişlerdi, lakin gitmek istemedim, ikisine de gitmedim. İstanbul’a gittiğimizde arkadaşlarımız ‘Hadi Ada”ya gidelim’ derlerdi, ben de ‘Gitmek istemiyorum’ derdim, gitmedim. O anı tekrar yaşamak istemedim. Yassıada’yı tekrar görmek istemiyorum.”
ERDOĞAN: MİLLETİN GÖNLÜNDE YERLERİNİ KORUYORLAR
Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, 27 Mayıs 1960 darbesinin akabinde idam edilen Başbakan Adnan Menderes, Maliye Bakanı Hasan Polatkan ve Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu’yu yayınladığı bildiriyle anarken “Sözde yargılamalarla bir hukuk cinayetinin de yaşandığı 27 Mayıs darbe periyodu Türkiye tarihinde kara bir leke olarak yer almıştır” dedi. Erdoğan, Menderes, Kuvvetli ve Polatkan’ın, üzerinden 60 yıl geçse de milletin gönüllerindeki yerlerini koruduğunu vurguladı.
Yakın siyasi tarihin en değerli kırılma anlarından Başbakan Adnan Menderes ile Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Güçlü ve Maliye Bakanı Hasan Polatkan’ın idamlarıydı. Bu tarihi olayların en kıymetli şahitlerinden biri de Menderes’in idamını fotoğraflayan, periyodun Ordu Foto Film Merkezi Amiri olan 88 yaşındaki emekli astsubay İsmail Şenyüz. Hürriyet olarak biz de acı olayın yıldönümünü, “O günü hiç unutamadım, hâlâ gözümün önünde” diyen Şenyüz’ün anılarıyla hatırlatmak istedik.
O İKİ İDAMI İZLEYEMEDİM
“Ben vefat görmekten hoşlanmam. Babamın cenazesine bile bakamadım” diye kelama giren Şenyüz’ün idam günleriyle ilgili birinci kıymetli anısı, Menderes’ten bir gün evvel, 16 Eylül 1961 günü idam cezaları infaz edilen Güçlü ve Polatkan’a ait:
“Onların idamlarında da oradaydım. Lakin fotoğraflarını çekmeye ben gitmedim. Vefat görmekten hoşlanmadığım için birlikte çalıştığımız arkadaşlarıma, ‘Siz gidin’ dedim. Onlar gidip çektiler. Ben oradaki gazinoda oturup bekledim. Orada olmak istemedim.”
Lakin, infazların akabinde tıpkı gün İmralı’dan döndüklerinde, yeni vazife buyruğunu aldı. O anda bilmiyordu ancak korktuğu başına gelmişti:
“‘Hazırlan, tez adaya gidiyorsun’ dediler. Gazeteler, Menderes’in hasta hasta asılacağını yazmışlardı. Sağlıklı olduğunu fotoğraflarla tespit etmek için bakılırsavlendirilmiştim. bu biçimde ben o denli biliyordum. Akşam üzeri gittim, Yassıada kumandanına çıktım, ‘Şimdi uyuyor’ dedi. Lakin o saat uyku saati değildi, anlayamamıştım.”
İSTİRHAM EDİYORUM, ÇEKME
Sonraki sabah odasına gittiğinde, Menderes kahvaltısını yapıyordu. Üzerinde pijamaları vardı. O haliyle fotoğraflarının çekilmesini istemedi; “İstirham ediyorum, bu kıyafetimle ben Fotoğraf çektirmek istemiyorum” dedi. Şenyüz, “Çok kibar bir insandı” diye anlattığı Menderes’i birlikteindeki askerlerin, “Bu fotoğrafları ailene vereceğiz, seni hasta biliyorlar” diye ikna ettiğini anlatıyor. Menderes’in de, “bu biçimde bir tane çeksin” söylemiş olduğini söyleyen Şenyüz, o anlara ait şu anısını paylaştı:
“Şöyle de bir şey yaşadık. bu biçimde bizim fotoğraf makinelerimizde kullandığımız flaşlarımız ampul formundaydı, kimileri da ses çıkararak patlıyordu. Bozuk olan bir tanesi çok ses çıkardı. Bir orta kumandan odadan çıkınca bana, ‘Flaşın beni korkuttu, keşke Haber verseydin, o sırada Kuran-ı Kerim’i yere koyuyordum, abdestsiz tuttum diye çarpıldım sandım’ dedi.
HASTANEYE GİTTİĞİNİ SANIYORDU
Yassıada’dan idamın gerçekleşeceği İmralı’ya yola çıkılırken, Şenyüz’e bakılırsa Menderes hastaneye gittiğini sanıyormuş:
“Hastaneye gidiyorsun diye kandırmışlar. Ancak hamle bota giderken, yolda söylemişler. Onu da gemide çalışanlardan duymuştum. İmralı’ya başka ayrı botlarla gittik. esasen öbür da bir ulaşım imkânı yoktu bu biçimde. Ada, havadan karadan abluka altına alınmıştı, öteki bir vasıta gidemiyordu. Hatta yola çıkmadan öne grubuma telefon etmiştim, ‘Bu yalnız yapılacak bir iş değil, bir takım gelsin’ diye, fakat “Yok orası abluka altına alınmış, kimse gelemiyor, sen başının dermanına bak’ dendi bana. Seyahat da fazlaca külfetli oldu. Hava yağmurlu, deniz de epey dalgalıydı. Kamaralarımızdan çıktığımızda, dalgalar neredeyse üzerimizden aşıyordu. Onun o seyahate nasıl tahammül ettiğini bilmiyorum.”
İDAMI YARIM SAAT GECİKTİRDİM
Sonunda İmralı’ya gidilmişti ancak ortada bir sorun daha vardı. Şenyüz’ün fotoğraf çekerken aralık ayarını yapmakta kullandığı telemetresi bozulmuştu. İnfaza ait süreçler için orada bulunan savcıya durumu anlatıp, “Şunu tamir edeyim” dedi. Yarım saate yakın uğraştı lakin arızayı gideremedi. Bu ortada da bakılırsavliler sık sık gelip, “Hadi olmadı mı” diye sıkıştırmaya başladılar. Şenyüz, o anları şöyleki anlattı: “Ben telemetremi tamire çalışırken, infazı da yarım saate yakın geciktirmişim. Baktım olacak üzere değil, bozuk telemetreyi bir kenara bırakıp, fotoğrafları kestirimi metre ayarı yaparak çekmeye başladım. Kaygım, fotoğrafların âlâ çıkmaması halinde, “esasen Menderes’i seviyordu, suikast yaptı” demeleriydi. Astığım astık kestiğim kestik bir periyottu, insanın başına her şey gelebilirdi.”
SAKİN BİR FORMDA SEHPAYA YANLIŞSIZ GİTTİ
Pekala idama giden yolda neler olmuştu. Şenyüz o anları şöyleki anlattı: “Barakaların içinden idam sehpasının olduğu yere giderken, ben şoka girmişim. Kendimi o denli kaptırmışım ki.. Sanki sehpayı görür görmez ne yapacak diye düşünüyorum. Kendimi onun yerine koyuyorum da sehpayı görür görmez ben ne yaparım diye. Kolay bir iş değil. Hepimiz heyecan ortasındaydık yani. O sırada fotoğraf çekmeyi bile unutmuşum. ‘Hadi çeksene’ dediler, ben de yürürken geriden görünen o fotoğrafı çektim. Menderes sakin bir biçimde önüne bakarak sehpaya hakikat gitti, hiç bir şey yok, demek ki kendini hazırlamış. Sehpaya çıktı, kelime-i şehadet getirdi, son kelamını sordular. Sehpada, ayağının altındaki sandalye çekildikten daha sonra ipte dönmeye başladı. Dönerken yüzünün formu de bakışları da değişiyordu.
SON KARELERDE O DENLİ BİR BAKIŞI VARDI Kİ
Çektiğim fotoğraflardaki son karelerde o denli bir bakışı var ki… Gözleri kısılmış, sert bir bakış.. O anı hiç unutamadım, hiç gözümün önünden gitmedi, hala hafızamdadır. Günlerce uyuyamadım. ‘Yatamıyorum’ dediğimde de arkadaşlarım teskin edici bir şeyler kullanmamı istediler. O sırada orada bulunanlar içinde sevinenler de vardı. Oradaki heyetin ortasında yargıçlardan de vardı. Hatta biri, ‘Ben 40 adedine vefat için elimi kaldırdım, üçü öldü’ diyordu. Dikkat ederseniz, Menderes’in yürürken falan hiç yüzünden çekilmiş resmi yoktur, geridekiler görünmesin diye.”
MENDERESÇİ OLARAK BİLİNİRDİM
“Allah tekrar kimsenin başına bu biçimde bir şeyler göstermesin” diyen Şenyüz, Menderes’i epey sevdiğini anlattı: “İstanbul’a geldiğinde de devamlı peşinde koşardık. Fotoğrafçılar olarak esasen hangi başbakan olursa olsun, hepsine karşı bir sempatimiz oluyordu. Çalıştığımız serviste de Menderes’e olan sempatim biliniyordu. Arkadaşlarım beni Menderesçi olarak bilirlerdi.”
YASSIADA’YI GÖRMEK İSTEMİYORUM
Şenyüz için Yassıada acı anılar demek:
“Müzeye dönüştürüldüğünde, açılışına beni de davet ettiler. Hatta, Aydın’da Menderes için yapılan müzenin açılışına da davet etmişlerdi, lakin gitmek istemedim, ikisine de gitmedim. İstanbul’a gittiğimizde arkadaşlarımız ‘Hadi Ada”ya gidelim’ derlerdi, ben de ‘Gitmek istemiyorum’ derdim, gitmedim. O anı tekrar yaşamak istemedim. Yassıada’yı tekrar görmek istemiyorum.”
ERDOĞAN: MİLLETİN GÖNLÜNDE YERLERİNİ KORUYORLAR
Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, 27 Mayıs 1960 darbesinin akabinde idam edilen Başbakan Adnan Menderes, Maliye Bakanı Hasan Polatkan ve Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu’yu yayınladığı bildiriyle anarken “Sözde yargılamalarla bir hukuk cinayetinin de yaşandığı 27 Mayıs darbe periyodu Türkiye tarihinde kara bir leke olarak yer almıştır” dedi. Erdoğan, Menderes, Kuvvetli ve Polatkan’ın, üzerinden 60 yıl geçse de milletin gönüllerindeki yerlerini koruduğunu vurguladı.