Kara, kapkara bir gün ‘Türkçe ezan’ inkılabı!
Yazar D. Mehmet Doğan, 90 yıl evvel ezanın Türkçeleştirilmesi sonucuna ait dikkat çeken bir yazı kaleme aldı.
İşte D. Mehmet Doğan’ın Türkiye Muharrirler Birliği’nde yayınlanan o yazısı:
Hadisat gazetesinin 9 Şubat 1919 günkü nüshasında yayınlanan bu yazı İstanbul’un işgaline gösterilen en kuvvetli yazılı yansılardan biridir.
İşgal güçleri İstanbul’da neler yaptılar? Önemli bir çatışma olmadı. Tek silahlı atak “Şehzadebaşı baskını” olarak bilinen, 1920’de 16 Mart sabahı bir İngiliz müfrezesinin Şehzadebaşı’nda 10. Kafkas Tümeni ve Mızıka Grubunun koğuş olarak kullandığı binaya saldırarak istirahat halindeki askerlerimizin üzerine ateş açmasıdır. Dört kişi oracıkta, bir yaralı da ondan sonrasında şehid olmuştur. Bu esasen işgal altında olan İstanbul’un ikinci işgalinin kanlı bir safhasıdır. bir daha birebir gün Osmanlı Meclisi’nin kapatılmasına matuf olarak Mebusan Meclisi’ni basmışlar, birtakım İttihatçıları Malta’ya sürmüşlerdir.
Sonuçta İstanbul Meclisi kapanmış, Ankara’da Meclis toplamanın yolu açılmıştır.
İşgalcilerin İstanbulluların dinî ömrüne müdahale ettiklerine dair bir bilgiye sahip değiliz. Mescitler, medreseler, tekkeler açık kalmış, Kur’an, ezan yüzlerce yıl olduğu üzere okunmaya devam edilmiştir.
Şayet bu biçimde bir şey vaki olsa idi, yani direkt dine yahut dinî sembollere müdahale edilse idi; örneğin medreseler, tekkeler kapatılsa, Latin harflerine geçmeye zorlansak, mescitlerde Türkçe Kur’an yahut ezan okutulmaya kalkışılsa, din öğretimi yasaklansa idi, en şiddetli reaksiyonun Anadolu’da Heyet-i Temsiliye Reisi Mustafa Kemal Paşa’dan geleceğinden kuşku edilmezdi. Hakikaten, Paşa İstanbul’un işgali üzerine 17 Mart 1920’de “Âlem-i İslâma beyanname” yayınlamış ve bu beyannamede İstanbul’un işgalinin “saltanatı Osmaniyeden çok makamı Hilafette istiklâllerinin istinatgâh-ı yegânesini goren bütün âlem-i İslâm’a râci” olduğu söz edilmiştir. Yani: “İstanbul’un işgali Osmanlı saltanatından hayli Hilafette istiklâllerinin tek desteğini nazarann bütün İslâm dünyasına yöneliktir.” Beyannamenin devamında “Hilafet makamını esaret altına alarak 1300 seniçin beri payidar olan ve sonsuza kadar zeval bulmayacağından kuşku olmayan hürriyet-i İslâmiye maksat seçilmektedir” cümlesine yer verilmektedir.
Ortadan 12 yıl geçmiştir…Peki ne değişmiştir de dine ve dinin sembollerine karşı bu biçimde bir harekat yürütülmektedir?
BAYRAK VE EZAN: DEĞİŞMEZ SEMBOLLER!
Bayrak artık sırf ulusal bir sembol olarak bilinmekle birlikte aslında dinî bir semboldür. Hilâl en azından Haçlı seferlerinden beri İslâm’ın sembolü olmuştur. Ebced hesabında Allah ism-i celili ile birebir sayıya tekabül ettiği için, Müslümanlar bayraklarına Allah lafzını yazmak yerine hilâli timsal olarak koymuşlardır. Hilâlin yanına konulan yıldız ise, Muhammed isminin üslûplaştırılmış biçimidir. Müslümanları temsil eden Osmanlı bayrağı Türkiye Cumhuriyeti’nin bayrağı olarak benimsenmiştir.
Ezan da dinî bir sembol olmakla birlikte, bununla birlikte ulusal bir mahiyeti haizdir. Gerçekten, Mehmed Âkif İstiklâl Marşı’nda, yani ulusal marşımızda, ezana atıfta bulunmaktadır
O ezanlar ki şehadetleri dinin temeli
Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli.
Cumhuriyet’ten daha sonra bayrağı değiştirme istikametinde kimi niyetlerin olduğu biliniyor, lakin bunlar kanıda kalmıştır. Bu esaslı timsalimiz başımızın üstünde evvelce olduğu üzere dalgalanmaya devam etmiştir. Bayrağın formuna müdahalede bulunmak da düşünülmemiştir, hatta bu hata sayılmıştır. Son senelerda görülen bayrağın üzerine Atatürk resmi koymak üzere birtakım tuhaflıklar Bayrak Kanunu’na açıkça karşıttır.
Nasıl bayrak değiştirilemezse, ezana da dokunulmaması gerekir. Dinî mahiyeti bilinen bayrak türkleştirilmeye kalkışılmadığı üzere, ezanın da Türkçeleştirilmesi gibi bir kusur işlenmemeliydi.
Ezanın değiştirilmesi uygulamasının başlangıcını bu yüzden milletimiz için “kara” değil “kapkara” bir gün olduğu kanaatindeyiz.
DİNİ İNKILAB’IN BİRİNCİ TEPESİ: TÜRKÇE EZAN!
1932 yılının ocak ayında, ki hem de ramazandır, “Dinî inkılâp” olarak ilan edilen bir operasyon başlatılmıştır. Başlangıçta birtakım hâfızların “Türkçe Kur’an” denilen metinleri okumaları buyrulmuş, küçük mescitlerde başlatılan uygulama selatîn mescitlere yanlışsız yaygınlaştırılmıştır. İşin nereye varacağı başlangıçta aşikâr değildir. Ramazanın sonlarına hakikat, 30 ocak günü gazeteler sürmanşetten “Bugün Fatih mescidinde ikindi ezanı Türkçe okunacak” haberini vermişlerdir. Tıpkı günün gazetelerinde Sultanahmet’te Türkçe mukabele yapıldığı haberi yer almaktadır.
Bu “kapkara gün”ün kara haberi gazetelerde niye daha evvel verilmemiştir? Muhtemelen gelişebilecek bir halk reaksiyonundan çekinilmiştir.
niye Fâtih Camii seçilmiştir? Zira İstanbul Fatihi’nin armağanı bu sembol yapı dinî ilimlerin merkezi olan Fatih Medresesi ile bir külliye teşkil eder. Ve Fatih semti Müslüman İstanbul’un merkezi olarak kabul edilir.
Sonraki gün, 31 Ocak tarihindeki gazetelerde “Türkçe ezan”ın haberi yer almaktadır: “İlk Türkçe ezan dün Fatihte okundu.”
Bütün gazetelerde birebir başlığın yer alması, operasyonun “yukarı”nın talimatı ile yapıldığını göstermektedir. Haberin nasıl verileceği bile üstten tesbit edilmiştir. Habere göre, ezan Fatih meydanını dolduran halk tarafınca alâka ile dinlenmiş. Haber resimlidir ve fotoğrafın alt yazısında şu ibare vardır: “Hafız Rifat beyefendi Türkçe ezan okurken.”
Haber metninde, Hafız Rifat Beyin sesinin gür olduğu biçimde minarenin yüksekliği ve rüzgârın fazlalığı yüzünden kimi noktaları âlâ işitilmemiş, “ezanın daha yüksek okunması rica edilmiş, halkın bu ricası isaf olunmuştur (yerine getirilmiştir)” denilmektedir. Ezanın yenidenlanması halinde duyulacağı tezi, kaideler değişmediğine bakılırsa, pek makul görünmüyor. Muhtemelen yeniden okunarak halkın dikkati çekilmek istenmiştir.
Birebir gün gazetelerde, “Gazi Hz. nin Hafız Sadettin (Kaynak) Beyefendiye ihda (hediye) ettikleri Türkçe Kur’anı kerim” haberi yer almaktadır. Bu “Türkçe Kur’an” Diyanet İşleri’nin 1924’de yanlışlı bularak reddettiği Cemil Sait’in çevirisidir.
22 Ocak’da Yerebatan yahut Yeraltı mescidinde Hafız Yaşar’ın “Türkçe Kur’an” okumasıyla başlayan operasyon, Fatih Camii’nde “Türkçe ezan” okunarak tepeye ulaştırılmıştır. Türkçe ezan bir süre gayri nizami uygulandıktan daha sonra Diyanet İşleri’nin genelgesi ile mecburi hale getirilecektir.
“Türkçe ezan”ın birinci hâli şudur:
Allah büyüktür
İlahtan öteki tapacak yokdur
Ben şahidim ki Rabbim büyüktür
Nebi Muhammet, Allah rasulü
Ben şahidim ki o Haktan geldi
Ey dinleyenler, gelin namaza!
Ey işitenler koşunuz felaha
Allah büyüktür
Rabden öteki tapacak yokdur
“Felah”ın Türkçesi yok mu?
ondan sonrasında “Türkce ezan”da birtakım değişiklikler yapıldığı anlaşılmaktadır. Baştaki Allah ismi çıkarılmış, “Tanrı” konulmuştur (Tanrı uludur), nebi ve rasül çıkarılmış elçi konulmuştur. Bunlar yapılırken “felah” sözü değiştirilmemiştir. Bunun Türkçesi “Kurtuluş” olmalıdır. Kurtuluş sözünün kullanılmama niçini olarak ise 1929 yangınına kadar ismi Tatavla olan semtin isminin Kurtuluş’a çevrilmesi gösterilmektedir. Bu semtte daha hayli Rumlar otururdu. Asıl sebep, “kurtuluş” teriminin önderle birleştirilmesi olmalıdır. Zira o “kurtarıcı”dır, hatta “büyük kurtarıcı”! Bu yüzden diğer bir “kurtuluş” sözkonusu olamaz. bu biçimde söz Türkçe olacağına Arapça kalsın!
Yazar D. Mehmet Doğan, 90 yıl evvel ezanın Türkçeleştirilmesi sonucuna ait dikkat çeken bir yazı kaleme aldı.
İşte D. Mehmet Doğan’ın Türkiye Muharrirler Birliği’nde yayınlanan o yazısı:
Hadisat gazetesinin 9 Şubat 1919 günkü nüshasında yayınlanan bu yazı İstanbul’un işgaline gösterilen en kuvvetli yazılı yansılardan biridir.
İşgal güçleri İstanbul’da neler yaptılar? Önemli bir çatışma olmadı. Tek silahlı atak “Şehzadebaşı baskını” olarak bilinen, 1920’de 16 Mart sabahı bir İngiliz müfrezesinin Şehzadebaşı’nda 10. Kafkas Tümeni ve Mızıka Grubunun koğuş olarak kullandığı binaya saldırarak istirahat halindeki askerlerimizin üzerine ateş açmasıdır. Dört kişi oracıkta, bir yaralı da ondan sonrasında şehid olmuştur. Bu esasen işgal altında olan İstanbul’un ikinci işgalinin kanlı bir safhasıdır. bir daha birebir gün Osmanlı Meclisi’nin kapatılmasına matuf olarak Mebusan Meclisi’ni basmışlar, birtakım İttihatçıları Malta’ya sürmüşlerdir.
Sonuçta İstanbul Meclisi kapanmış, Ankara’da Meclis toplamanın yolu açılmıştır.
İşgalcilerin İstanbulluların dinî ömrüne müdahale ettiklerine dair bir bilgiye sahip değiliz. Mescitler, medreseler, tekkeler açık kalmış, Kur’an, ezan yüzlerce yıl olduğu üzere okunmaya devam edilmiştir.
Şayet bu biçimde bir şey vaki olsa idi, yani direkt dine yahut dinî sembollere müdahale edilse idi; örneğin medreseler, tekkeler kapatılsa, Latin harflerine geçmeye zorlansak, mescitlerde Türkçe Kur’an yahut ezan okutulmaya kalkışılsa, din öğretimi yasaklansa idi, en şiddetli reaksiyonun Anadolu’da Heyet-i Temsiliye Reisi Mustafa Kemal Paşa’dan geleceğinden kuşku edilmezdi. Hakikaten, Paşa İstanbul’un işgali üzerine 17 Mart 1920’de “Âlem-i İslâma beyanname” yayınlamış ve bu beyannamede İstanbul’un işgalinin “saltanatı Osmaniyeden çok makamı Hilafette istiklâllerinin istinatgâh-ı yegânesini goren bütün âlem-i İslâm’a râci” olduğu söz edilmiştir. Yani: “İstanbul’un işgali Osmanlı saltanatından hayli Hilafette istiklâllerinin tek desteğini nazarann bütün İslâm dünyasına yöneliktir.” Beyannamenin devamında “Hilafet makamını esaret altına alarak 1300 seniçin beri payidar olan ve sonsuza kadar zeval bulmayacağından kuşku olmayan hürriyet-i İslâmiye maksat seçilmektedir” cümlesine yer verilmektedir.
Ortadan 12 yıl geçmiştir…Peki ne değişmiştir de dine ve dinin sembollerine karşı bu biçimde bir harekat yürütülmektedir?
BAYRAK VE EZAN: DEĞİŞMEZ SEMBOLLER!
Bayrak artık sırf ulusal bir sembol olarak bilinmekle birlikte aslında dinî bir semboldür. Hilâl en azından Haçlı seferlerinden beri İslâm’ın sembolü olmuştur. Ebced hesabında Allah ism-i celili ile birebir sayıya tekabül ettiği için, Müslümanlar bayraklarına Allah lafzını yazmak yerine hilâli timsal olarak koymuşlardır. Hilâlin yanına konulan yıldız ise, Muhammed isminin üslûplaştırılmış biçimidir. Müslümanları temsil eden Osmanlı bayrağı Türkiye Cumhuriyeti’nin bayrağı olarak benimsenmiştir.
Ezan da dinî bir sembol olmakla birlikte, bununla birlikte ulusal bir mahiyeti haizdir. Gerçekten, Mehmed Âkif İstiklâl Marşı’nda, yani ulusal marşımızda, ezana atıfta bulunmaktadır
O ezanlar ki şehadetleri dinin temeli
Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli.
Cumhuriyet’ten daha sonra bayrağı değiştirme istikametinde kimi niyetlerin olduğu biliniyor, lakin bunlar kanıda kalmıştır. Bu esaslı timsalimiz başımızın üstünde evvelce olduğu üzere dalgalanmaya devam etmiştir. Bayrağın formuna müdahalede bulunmak da düşünülmemiştir, hatta bu hata sayılmıştır. Son senelerda görülen bayrağın üzerine Atatürk resmi koymak üzere birtakım tuhaflıklar Bayrak Kanunu’na açıkça karşıttır.
Nasıl bayrak değiştirilemezse, ezana da dokunulmaması gerekir. Dinî mahiyeti bilinen bayrak türkleştirilmeye kalkışılmadığı üzere, ezanın da Türkçeleştirilmesi gibi bir kusur işlenmemeliydi.
Ezanın değiştirilmesi uygulamasının başlangıcını bu yüzden milletimiz için “kara” değil “kapkara” bir gün olduğu kanaatindeyiz.
DİNİ İNKILAB’IN BİRİNCİ TEPESİ: TÜRKÇE EZAN!
1932 yılının ocak ayında, ki hem de ramazandır, “Dinî inkılâp” olarak ilan edilen bir operasyon başlatılmıştır. Başlangıçta birtakım hâfızların “Türkçe Kur’an” denilen metinleri okumaları buyrulmuş, küçük mescitlerde başlatılan uygulama selatîn mescitlere yanlışsız yaygınlaştırılmıştır. İşin nereye varacağı başlangıçta aşikâr değildir. Ramazanın sonlarına hakikat, 30 ocak günü gazeteler sürmanşetten “Bugün Fatih mescidinde ikindi ezanı Türkçe okunacak” haberini vermişlerdir. Tıpkı günün gazetelerinde Sultanahmet’te Türkçe mukabele yapıldığı haberi yer almaktadır.
Bu “kapkara gün”ün kara haberi gazetelerde niye daha evvel verilmemiştir? Muhtemelen gelişebilecek bir halk reaksiyonundan çekinilmiştir.
niye Fâtih Camii seçilmiştir? Zira İstanbul Fatihi’nin armağanı bu sembol yapı dinî ilimlerin merkezi olan Fatih Medresesi ile bir külliye teşkil eder. Ve Fatih semti Müslüman İstanbul’un merkezi olarak kabul edilir.
Sonraki gün, 31 Ocak tarihindeki gazetelerde “Türkçe ezan”ın haberi yer almaktadır: “İlk Türkçe ezan dün Fatihte okundu.”
Bütün gazetelerde birebir başlığın yer alması, operasyonun “yukarı”nın talimatı ile yapıldığını göstermektedir. Haberin nasıl verileceği bile üstten tesbit edilmiştir. Habere göre, ezan Fatih meydanını dolduran halk tarafınca alâka ile dinlenmiş. Haber resimlidir ve fotoğrafın alt yazısında şu ibare vardır: “Hafız Rifat beyefendi Türkçe ezan okurken.”
Haber metninde, Hafız Rifat Beyin sesinin gür olduğu biçimde minarenin yüksekliği ve rüzgârın fazlalığı yüzünden kimi noktaları âlâ işitilmemiş, “ezanın daha yüksek okunması rica edilmiş, halkın bu ricası isaf olunmuştur (yerine getirilmiştir)” denilmektedir. Ezanın yenidenlanması halinde duyulacağı tezi, kaideler değişmediğine bakılırsa, pek makul görünmüyor. Muhtemelen yeniden okunarak halkın dikkati çekilmek istenmiştir.
Birebir gün gazetelerde, “Gazi Hz. nin Hafız Sadettin (Kaynak) Beyefendiye ihda (hediye) ettikleri Türkçe Kur’anı kerim” haberi yer almaktadır. Bu “Türkçe Kur’an” Diyanet İşleri’nin 1924’de yanlışlı bularak reddettiği Cemil Sait’in çevirisidir.
22 Ocak’da Yerebatan yahut Yeraltı mescidinde Hafız Yaşar’ın “Türkçe Kur’an” okumasıyla başlayan operasyon, Fatih Camii’nde “Türkçe ezan” okunarak tepeye ulaştırılmıştır. Türkçe ezan bir süre gayri nizami uygulandıktan daha sonra Diyanet İşleri’nin genelgesi ile mecburi hale getirilecektir.
“Türkçe ezan”ın birinci hâli şudur:
Allah büyüktür
İlahtan öteki tapacak yokdur
Ben şahidim ki Rabbim büyüktür
Nebi Muhammet, Allah rasulü
Ben şahidim ki o Haktan geldi
Ey dinleyenler, gelin namaza!
Ey işitenler koşunuz felaha
Allah büyüktür
Rabden öteki tapacak yokdur
“Felah”ın Türkçesi yok mu?
ondan sonrasında “Türkce ezan”da birtakım değişiklikler yapıldığı anlaşılmaktadır. Baştaki Allah ismi çıkarılmış, “Tanrı” konulmuştur (Tanrı uludur), nebi ve rasül çıkarılmış elçi konulmuştur. Bunlar yapılırken “felah” sözü değiştirilmemiştir. Bunun Türkçesi “Kurtuluş” olmalıdır. Kurtuluş sözünün kullanılmama niçini olarak ise 1929 yangınına kadar ismi Tatavla olan semtin isminin Kurtuluş’a çevrilmesi gösterilmektedir. Bu semtte daha hayli Rumlar otururdu. Asıl sebep, “kurtuluş” teriminin önderle birleştirilmesi olmalıdır. Zira o “kurtarıcı”dır, hatta “büyük kurtarıcı”! Bu yüzden diğer bir “kurtuluş” sözkonusu olamaz. bu biçimde söz Türkçe olacağına Arapça kalsın!