İlber Ortaylı’dan İstanbul uyarısı: Rahat uyunamaz
Tarihçi İlber Ortaylı, Hürriyet gazetesindeki yazısında İstanbul’daki yangınların tarihi eserler için oluşturduğu tehlikeyi yazdı. Ortaylı’nın yazısı şu biçimde:
Ne yazık ki (İstanbul’da) camilerimizin etrafındaki ahşap yapılar geçmişte olduğu üzere bugün de tehlike teşkil ediyor. Son yangın Tahtakale’de çıktı. Yanı başında 16’ncı asrın ünlü yapıtları var. Bilhassa Tahtakale, İstek Paşa yokuşu ve Küçükpazar, merdivenaltı sanayi yüzünden risk altında.
İstanbul yangınları tarihte meşhurdur. Maalesef 16., 17. ve 18. yüzsenelerda büyük tahribat yapan, kentin büyük kısmını götüren yangınların gerisi 19. yüzyılda da kesilmemiştir. Tanzimat’ı ilan eden padişahın ve Mustafa Reşid Paşa gibi devlet erkeklerinın kıymetli bir amacı vardı: Kentlerimizi lakin hassaten payitahtı kâgirleştirmek. Resmi binalarda Babıâli’den başlayarak, ki bu Başbakanlık ve Dışişleri Bakanlığı’nı içerirdi, Defterdarlık, akabinde Maarif-i Genele, Sıhhiye, 19. yüzyılda birinci Meclis-i Genel, birtakım okullar, Sultanahmet Meydanı’ndaki Defter-i Hakanî (Tapu Kadastro), Ticaret ve Maadin Nezareti (bugün rektörlük yakın vakit içinderda Ticaret Akademisi) üzere sayısız bina bir daha kâgir olarak yapılmıştır. 19. yüzyılın ünlü mimarlarından Fossati biraderlerin de imzasını taşıyan kimi binalara İran Sefareti de katıldı.
DIŞI KÂGİR İÇİ AHŞAP
Beyoğlu ise kâgirdi ancak bu yangını önleyemedi, zira kentin büyük kısmı hala ahşaptı ve kâgir binaların da iç yapıları maalesef ahşap aksamlıydı. Yangınlar geçen asırlarda olduğu üzere 19. hatta 20. yüzyılda büyük Aksaray yangınında olduğu üzere yüzlerce haneyi kül etti, ortasındaki Osmanlı medeniyetinin toplumsal hayatımızın göstergesi olan birçok el işleri, sanat yapıtları, mobilya ve doğal ki kütüphaneler tarumar oldu. Kâtip Çelebi’nin ünlü kütüphanesinden eser yoktur. Bütün asırlar uzunluğu yangınlara dayanan yalnızca Topkapı Sarayı’nın kütüphanesidir. Bu niçinle 18. asırda kütüphaneler hızla kâgire çevrildi. Ragıp Paşa, Atıf Efendi, Çemberlitaş üzere. Süleymaniye Kütüphanesi Kanuni Sultan Süleyman’ın ve Mimar Sinan’ın bir armağanıdır.
RAHAT UYUNAMAZ
Ne yazık ki camilerimizin efradındaki ahşap yapılar o gün olduğu üzere bugün de bir tehlike teşkil ediyor. Bunlardan “Taş yapıya ne olur” demeyin, ünlü Fatih Camii 18. asır sarsıntısında yıkıldı lakin zelzelenin haricinde yangınlarda minare külahları tutuşan, etrafındaki birtakım külliye kısımları yanan mescitler vardır. Şu sıra son yangın Tahtakale’de çıktı. Yanı başında 16. asrın ünlü yapıtları var. Bunlar bugün yangına karşı korunaklı fakat çarşıların görünümü hiç de beğenilen değil. Oralarda da yangından büyük ziyan görülebiliyor.
Bilhassa Tahtakale, İstek Paşa Yokuşu ve Küçükpazar üzere yerler maalesef merdiven altı sanayi dediğimiz, çeşitli kimyasal hususların depolandığı, plastik hammaddesinin bulunduğu, kullanıldığı yerler durumundadır. Buralarda natürel tüpgazın kullanılması da hiç tavsiyeye şayan bir durum değil. Bütün bunlara karşı hangi önlemlerin alındığını belediyenin açıklaması gerekir. nazaranceksiniz ki pek rahat uyunacak durum yok. Ayrıyeten Kapalıçarşı’nın etrafındaki sokaklar fevkalâde dar, betonlaşan Tavukpazarı kısmında de öyledir. Bu sokakları genişletme imkânı yok, özellikle Haliç’le Süleymaniye içindeki bölgede dar sokakları açmanın ananeyle pitoresk görünümle çelişeceği açık. Bu niçinle sokakların kâgirleşmesi lazım ve yapı müsaadeleri buna bakılırsa verilmelidir.
KIPIRDAMA NİYETİ YOK
Her işkolunun her yerde çalışması caiz değil. Maalesef altın atölyelerinde olduğu üzere kendilerine sur haricinde yer gösterilenlerin bile yerlerinden pek kıpırdamaya niyetleri yok. Oralarda kentin su altı kanallarının kimyasal artıklarla kirlendiği bunun yalnızca zehir değil, bununla birlikte tahribat yarattığı yıllar evvel tartışılmıştı. Birfazlaca zanaat kolları 16. asırdakilerle birebir ismi taşısalar da tıpkı şey değiller. Zira kullandıkları materyal tahripkâr. Bütün bunların üzerinde birinci anda duruluyor. Yer değişimi için faaliyete geçiliyor, seçimi beğenmiyorlar. Geriden da bir edebiyat başlıyor: Perşembe Pazarı’nda vantilatör veya ziraat gereci satılmayacak mı? Kapalıçarşı’da altın işlenmeyecek mi diye sızlanma başlıyor.
TEKRAR İHYA EDİLMELİ
Bütün Küçükpazar semti, Süleymaniye’nin eteklerindeki ahşap yapılar, özellikle Tahtakale semtinin elden geçirilmesi, klasik 18. asır taş yapı üslubunda bir daha ihya edilmesi yahut kâgir yapıların yangına karşı destekli hale getirilmesi koşul. Yangını söndürecek itfaiyemiz ve mert itfaiyecilerimiz var. Fakat bu onların hayatının kaybına aldırış etmeden bildiğimizi okumayı affettirmiyor.
OSMANLI’NIN İTALYA’YA SEFERİ
Fatih’in 1461 yılında Karadeniz’de Pontus üzerine Gedik Ahmed Paşa’yı gorevlendirerek yaptığı sefer zaferle sonuçlandı; Trabzon Rum İmparatorluğu ilhak edildi. Bu seferin getirdiği külfet ve oyalanma Fatih’in İtalya üstündeki planlarını yavaşlatmış görünüyor. Tahminen de Türk tarihinin ve Fatih’in İtalya’daki projelerinin önlenmesi için bir geciktirmeyi teşkil etmiştir. 1480 yılında Fatih, Gedik Ahmet Paşa’yı İtalya seferiyle gorevlendirdi. Paşa, Arnavutluk’ta Avlonya’yı üs olarak kullandı. Dahası Adriyatik’te İtalya’nın en uç noktasındaki, topuktaki Puglia eyaletine ve Otranto’ya çıkış için Adriyatik’te birtakım Ion adalarını da bu ortada fethetmiştir.
HIZLI KUŞATMA VE FETİH
Gerçekten bundan dolayı temmuz ayında Avlonya’dan hareket eden donanmanın 28 Temmuz’da Apulya’ya çıkışı üzerine Napoli Kralı I. Ferdinand’ın elinde olan Otranto’nun 11 Ağustos’ta ele geçirildiği görülür. Hızlı bir kuşatma ve fetih hareketidir. Burada Osmanlı toplarının Güney İtalya karşısındaki üstünlüğü de görülür. Elbet ki kentte direnen ileri gelen kumandanlar idam edildi, bir kısmı esir alındı. Otranto üstündeki tarihi kayıtlar efsane konusu olmuştur. Şahsen yakın vakit içinderda Lecce ve Salerno üniversitelerinde katıldığım bir sempozyumda bile bunu tespit ettim.
CEM SULTAN TARAFTARI
Gedik Ahmed Paşa, Fatih’in Gebze sahrasındaki muhtemelen zehirlenerek vefatından daha sonra derhal merkeze döndü ve kentin asayişini Hayrettin Bey’in komutasındaki 8.000 askere bıraktı. Avlonya’da daha kuzeye gerçek ilerlenecek seferi planlıyordu. Fatih’in mevt haberi yüzünden İstanbul’a geldi. Gedik Ahmed Paşa, II. Bayezid’in taraftarı değildi. Onun, Cem Sultan’ın taraftarı olduğu biliniyordu. Osmanlı ricali içinde taht değişiminde her insanın tuttuğu bir aday vardır. Bu iş maalesef bir dengesizlik halinde devam edince Osmanlı tarihinin en kıymetli kardeş kavgalarından, daha doğrusu savaşlarından biri oldu.
TAHT REKABETİ, ENGELLEDİ
Otranto’da kalanlar aldıkları kaleyi savunmaya devam ettiler. Ancak savunma güçleşmişti. Bundan öteki Avlonya’daki üs artık kullanılamazdı zira Arnavutlar da isyan halindeydi. Güney İtalya’ya çıkışın tamamlanmaması Osmanlı medeniyet tarihi açısından bir noksandır. Bayezid ilk anda bu seferden vazgeçmiş değildi fakat Cem Sultan ve Bayezid rekabeti artık Osmanlı kuvvetinin İtalya’ya çıkışına engeldi. Papa IV. Sixtus ve Floransa içindeki hengame da Otranto’dan daha sonra durulmuştu. Cem’i Rodos Şövalyelerinden ele geçiren Papa VI. Alexander’ın ise hem Vatikan’ın yıllık bütçesini pek besleyen fidyeyi Bayezid’den alması yalnızca İtalya’yı değil, 20 yıl uzunluğu Endülüs’teki İspanyol ilerlemesinin durdurmak için de bir pürüz teşkil etti. Türk donanması lakin birtakım Endülüslüleri Mağrib’e taşımak için yardımcı olabildi. Kardeşler ortası taht arbedesinin gerçek bir facia olduğunu en kesin biçimde açıklayan bir olaydır.
TÜRKLERLE İLGİLİ İKİ ANI
Fatih, Rodos’u alamamıştı, Macarların elindeki Belgrad’ı da alamamıştı. Bayezid’in bu sıkışık saltanatı boyunca Memluklarla etkin bir biçimde ilgilenmedi. Yerine tahta geçen torun Yavuz Selim Han ise bilindiği üzere Memluklarla ve İpek Yolu’nun en değerli merkezi Suriye, Filistin ve Mısır’la ilgilendi, oraları sekiz yıllık saltanatı boyunca fethetti. Son seferinde neden Rumeli’ye yanlışsız çıktığı tartışmalıdır. Belki Kanuni’nin yaşaması gereken kimi deneyimler vardı. Padişahların seferi her vakit açık maksadıyla ilan edilmez. Tıpkı Fatih’in, Gebze’den donanmayı Marmara kıyılarından kullanarak İtalya’ya geçeceği vefatına kadar bir meçhuldü.
İtalya’nın üstündeki bu Otranto cengi, İtalyan devletleri içindeki rekabeti durdurdu. Otranto seferinin başında hengame duruldu. Hatta VI. Alexander’ın israfı bile Bayezid’in ödediği Cem fidyesi yüzünden çözümlenmiştir. 1480 Otranto Seferi İtalya’da Türklerle ilgili iki anı bıraktı. Birincisi Puglia’daki Türk kalıntıları, ikincisi kaledeki 8.000 esirden birçoğunun I. Ferdinand’ın Napoli ordusunda istihdamı konusundaki fazlaca besbelli olmayan söylenti lakin asıl entelektüellerin aydınlanma tarihinde İtalyan sanatının, fotoğrafının, külçeşidinin Fatih’in İtalya’yı fethi yoluyla Türkiye’ye daha süratli girmesi niyeti bu seferle hitama ermesidir.
KAYNAK: HÜRRİYET
Tarihçi İlber Ortaylı, Hürriyet gazetesindeki yazısında İstanbul’daki yangınların tarihi eserler için oluşturduğu tehlikeyi yazdı. Ortaylı’nın yazısı şu biçimde:
Ne yazık ki (İstanbul’da) camilerimizin etrafındaki ahşap yapılar geçmişte olduğu üzere bugün de tehlike teşkil ediyor. Son yangın Tahtakale’de çıktı. Yanı başında 16’ncı asrın ünlü yapıtları var. Bilhassa Tahtakale, İstek Paşa yokuşu ve Küçükpazar, merdivenaltı sanayi yüzünden risk altında.
İstanbul yangınları tarihte meşhurdur. Maalesef 16., 17. ve 18. yüzsenelerda büyük tahribat yapan, kentin büyük kısmını götüren yangınların gerisi 19. yüzyılda da kesilmemiştir. Tanzimat’ı ilan eden padişahın ve Mustafa Reşid Paşa gibi devlet erkeklerinın kıymetli bir amacı vardı: Kentlerimizi lakin hassaten payitahtı kâgirleştirmek. Resmi binalarda Babıâli’den başlayarak, ki bu Başbakanlık ve Dışişleri Bakanlığı’nı içerirdi, Defterdarlık, akabinde Maarif-i Genele, Sıhhiye, 19. yüzyılda birinci Meclis-i Genel, birtakım okullar, Sultanahmet Meydanı’ndaki Defter-i Hakanî (Tapu Kadastro), Ticaret ve Maadin Nezareti (bugün rektörlük yakın vakit içinderda Ticaret Akademisi) üzere sayısız bina bir daha kâgir olarak yapılmıştır. 19. yüzyılın ünlü mimarlarından Fossati biraderlerin de imzasını taşıyan kimi binalara İran Sefareti de katıldı.
DIŞI KÂGİR İÇİ AHŞAP
Beyoğlu ise kâgirdi ancak bu yangını önleyemedi, zira kentin büyük kısmı hala ahşaptı ve kâgir binaların da iç yapıları maalesef ahşap aksamlıydı. Yangınlar geçen asırlarda olduğu üzere 19. hatta 20. yüzyılda büyük Aksaray yangınında olduğu üzere yüzlerce haneyi kül etti, ortasındaki Osmanlı medeniyetinin toplumsal hayatımızın göstergesi olan birçok el işleri, sanat yapıtları, mobilya ve doğal ki kütüphaneler tarumar oldu. Kâtip Çelebi’nin ünlü kütüphanesinden eser yoktur. Bütün asırlar uzunluğu yangınlara dayanan yalnızca Topkapı Sarayı’nın kütüphanesidir. Bu niçinle 18. asırda kütüphaneler hızla kâgire çevrildi. Ragıp Paşa, Atıf Efendi, Çemberlitaş üzere. Süleymaniye Kütüphanesi Kanuni Sultan Süleyman’ın ve Mimar Sinan’ın bir armağanıdır.
RAHAT UYUNAMAZ
Ne yazık ki camilerimizin efradındaki ahşap yapılar o gün olduğu üzere bugün de bir tehlike teşkil ediyor. Bunlardan “Taş yapıya ne olur” demeyin, ünlü Fatih Camii 18. asır sarsıntısında yıkıldı lakin zelzelenin haricinde yangınlarda minare külahları tutuşan, etrafındaki birtakım külliye kısımları yanan mescitler vardır. Şu sıra son yangın Tahtakale’de çıktı. Yanı başında 16. asrın ünlü yapıtları var. Bunlar bugün yangına karşı korunaklı fakat çarşıların görünümü hiç de beğenilen değil. Oralarda da yangından büyük ziyan görülebiliyor.
Bilhassa Tahtakale, İstek Paşa Yokuşu ve Küçükpazar üzere yerler maalesef merdiven altı sanayi dediğimiz, çeşitli kimyasal hususların depolandığı, plastik hammaddesinin bulunduğu, kullanıldığı yerler durumundadır. Buralarda natürel tüpgazın kullanılması da hiç tavsiyeye şayan bir durum değil. Bütün bunlara karşı hangi önlemlerin alındığını belediyenin açıklaması gerekir. nazaranceksiniz ki pek rahat uyunacak durum yok. Ayrıyeten Kapalıçarşı’nın etrafındaki sokaklar fevkalâde dar, betonlaşan Tavukpazarı kısmında de öyledir. Bu sokakları genişletme imkânı yok, özellikle Haliç’le Süleymaniye içindeki bölgede dar sokakları açmanın ananeyle pitoresk görünümle çelişeceği açık. Bu niçinle sokakların kâgirleşmesi lazım ve yapı müsaadeleri buna bakılırsa verilmelidir.
KIPIRDAMA NİYETİ YOK
Her işkolunun her yerde çalışması caiz değil. Maalesef altın atölyelerinde olduğu üzere kendilerine sur haricinde yer gösterilenlerin bile yerlerinden pek kıpırdamaya niyetleri yok. Oralarda kentin su altı kanallarının kimyasal artıklarla kirlendiği bunun yalnızca zehir değil, bununla birlikte tahribat yarattığı yıllar evvel tartışılmıştı. Birfazlaca zanaat kolları 16. asırdakilerle birebir ismi taşısalar da tıpkı şey değiller. Zira kullandıkları materyal tahripkâr. Bütün bunların üzerinde birinci anda duruluyor. Yer değişimi için faaliyete geçiliyor, seçimi beğenmiyorlar. Geriden da bir edebiyat başlıyor: Perşembe Pazarı’nda vantilatör veya ziraat gereci satılmayacak mı? Kapalıçarşı’da altın işlenmeyecek mi diye sızlanma başlıyor.
TEKRAR İHYA EDİLMELİ
Bütün Küçükpazar semti, Süleymaniye’nin eteklerindeki ahşap yapılar, özellikle Tahtakale semtinin elden geçirilmesi, klasik 18. asır taş yapı üslubunda bir daha ihya edilmesi yahut kâgir yapıların yangına karşı destekli hale getirilmesi koşul. Yangını söndürecek itfaiyemiz ve mert itfaiyecilerimiz var. Fakat bu onların hayatının kaybına aldırış etmeden bildiğimizi okumayı affettirmiyor.
OSMANLI’NIN İTALYA’YA SEFERİ
Fatih’in 1461 yılında Karadeniz’de Pontus üzerine Gedik Ahmed Paşa’yı gorevlendirerek yaptığı sefer zaferle sonuçlandı; Trabzon Rum İmparatorluğu ilhak edildi. Bu seferin getirdiği külfet ve oyalanma Fatih’in İtalya üstündeki planlarını yavaşlatmış görünüyor. Tahminen de Türk tarihinin ve Fatih’in İtalya’daki projelerinin önlenmesi için bir geciktirmeyi teşkil etmiştir. 1480 yılında Fatih, Gedik Ahmet Paşa’yı İtalya seferiyle gorevlendirdi. Paşa, Arnavutluk’ta Avlonya’yı üs olarak kullandı. Dahası Adriyatik’te İtalya’nın en uç noktasındaki, topuktaki Puglia eyaletine ve Otranto’ya çıkış için Adriyatik’te birtakım Ion adalarını da bu ortada fethetmiştir.
HIZLI KUŞATMA VE FETİH
Gerçekten bundan dolayı temmuz ayında Avlonya’dan hareket eden donanmanın 28 Temmuz’da Apulya’ya çıkışı üzerine Napoli Kralı I. Ferdinand’ın elinde olan Otranto’nun 11 Ağustos’ta ele geçirildiği görülür. Hızlı bir kuşatma ve fetih hareketidir. Burada Osmanlı toplarının Güney İtalya karşısındaki üstünlüğü de görülür. Elbet ki kentte direnen ileri gelen kumandanlar idam edildi, bir kısmı esir alındı. Otranto üstündeki tarihi kayıtlar efsane konusu olmuştur. Şahsen yakın vakit içinderda Lecce ve Salerno üniversitelerinde katıldığım bir sempozyumda bile bunu tespit ettim.
CEM SULTAN TARAFTARI
Gedik Ahmed Paşa, Fatih’in Gebze sahrasındaki muhtemelen zehirlenerek vefatından daha sonra derhal merkeze döndü ve kentin asayişini Hayrettin Bey’in komutasındaki 8.000 askere bıraktı. Avlonya’da daha kuzeye gerçek ilerlenecek seferi planlıyordu. Fatih’in mevt haberi yüzünden İstanbul’a geldi. Gedik Ahmed Paşa, II. Bayezid’in taraftarı değildi. Onun, Cem Sultan’ın taraftarı olduğu biliniyordu. Osmanlı ricali içinde taht değişiminde her insanın tuttuğu bir aday vardır. Bu iş maalesef bir dengesizlik halinde devam edince Osmanlı tarihinin en kıymetli kardeş kavgalarından, daha doğrusu savaşlarından biri oldu.
TAHT REKABETİ, ENGELLEDİ
Otranto’da kalanlar aldıkları kaleyi savunmaya devam ettiler. Ancak savunma güçleşmişti. Bundan öteki Avlonya’daki üs artık kullanılamazdı zira Arnavutlar da isyan halindeydi. Güney İtalya’ya çıkışın tamamlanmaması Osmanlı medeniyet tarihi açısından bir noksandır. Bayezid ilk anda bu seferden vazgeçmiş değildi fakat Cem Sultan ve Bayezid rekabeti artık Osmanlı kuvvetinin İtalya’ya çıkışına engeldi. Papa IV. Sixtus ve Floransa içindeki hengame da Otranto’dan daha sonra durulmuştu. Cem’i Rodos Şövalyelerinden ele geçiren Papa VI. Alexander’ın ise hem Vatikan’ın yıllık bütçesini pek besleyen fidyeyi Bayezid’den alması yalnızca İtalya’yı değil, 20 yıl uzunluğu Endülüs’teki İspanyol ilerlemesinin durdurmak için de bir pürüz teşkil etti. Türk donanması lakin birtakım Endülüslüleri Mağrib’e taşımak için yardımcı olabildi. Kardeşler ortası taht arbedesinin gerçek bir facia olduğunu en kesin biçimde açıklayan bir olaydır.
TÜRKLERLE İLGİLİ İKİ ANI
Fatih, Rodos’u alamamıştı, Macarların elindeki Belgrad’ı da alamamıştı. Bayezid’in bu sıkışık saltanatı boyunca Memluklarla etkin bir biçimde ilgilenmedi. Yerine tahta geçen torun Yavuz Selim Han ise bilindiği üzere Memluklarla ve İpek Yolu’nun en değerli merkezi Suriye, Filistin ve Mısır’la ilgilendi, oraları sekiz yıllık saltanatı boyunca fethetti. Son seferinde neden Rumeli’ye yanlışsız çıktığı tartışmalıdır. Belki Kanuni’nin yaşaması gereken kimi deneyimler vardı. Padişahların seferi her vakit açık maksadıyla ilan edilmez. Tıpkı Fatih’in, Gebze’den donanmayı Marmara kıyılarından kullanarak İtalya’ya geçeceği vefatına kadar bir meçhuldü.
İtalya’nın üstündeki bu Otranto cengi, İtalyan devletleri içindeki rekabeti durdurdu. Otranto seferinin başında hengame duruldu. Hatta VI. Alexander’ın israfı bile Bayezid’in ödediği Cem fidyesi yüzünden çözümlenmiştir. 1480 Otranto Seferi İtalya’da Türklerle ilgili iki anı bıraktı. Birincisi Puglia’daki Türk kalıntıları, ikincisi kaledeki 8.000 esirden birçoğunun I. Ferdinand’ın Napoli ordusunda istihdamı konusundaki fazlaca besbelli olmayan söylenti lakin asıl entelektüellerin aydınlanma tarihinde İtalyan sanatının, fotoğrafının, külçeşidinin Fatih’in İtalya’yı fethi yoluyla Türkiye’ye daha süratli girmesi niyeti bu seferle hitama ermesidir.
KAYNAK: HÜRRİYET