Demokrasiye vurulan ikinci darbe: 12 Mart Muhtırası
Türk siyasi tarihinde, “sivil siyasete ikinci müdahale” olarak anılan 12 Mart 1971 Muhtırası’nın üzerinden 51 yıl geçti.
AA muhabirinin derlediği bilgilere göre, Türkiye’de birinci darbe, 1960’ta, bir küme subayın, iktidar partisi Demokrat Parti’nin (DP) “Türkiye’yi baskı rejimine ve kardeş hengamesine götürdüğü” savıyla idareye el koymasıyla yaşandı.
Eski Başbakan Adnan Menderes, eski Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Güçlü ve eski Maliye Bakanı Hasan Polatkan’ın idamıyla sonuçlanan darbe, ülkede çalkantılı bir müddetcin önünü açtı.
Toplumsal olayların arttığı, aykırı görüşlü kümeler içinde çatışmaların yaşandığı bu süreçte, 16 Şubat 1969’da Türkiye siyasi tarihine “kanlı pazar” olarak geçen olay yaşandı. İstanbul’a demirleyen Amerikan 6. Filosu’nu protesto sırasında 2 kişi öldü, yüzlerce kişi yaralandı.
Anayasa değişikliğiyle “DP’lilerin siyasi haklarının iade edilmesi”ne yönelik Türkiye Büyük Millet Meclisine (TBMM) verilen teklif, devrin siyasi tartışmalarını daha da alevlendirdi. Genel Başkanlığını İsmet İnönü’nün yaptığı CHP’nin de olumlu baktığı bu teklife, silahlı kuvvetler karşı çıktı. Büyük tartışmaların yaşandığı bu süreçte, anayasa değişikliği teklifi, komitede geri çekilmek zorunda kaldı.
Siyasi gerginlik devam ederken 1969 genel seçimine gidildi. Süleyman Demirel’in liderliğindeki Adalet Partisi, seçimlerde büyük muvaffakiyet kazanarak tek başına iktidar oldu. Demirel’in başbakan olduğu bu seçimde, 143 milletvekili çıkaran CHP, ana muhalefette kalmaya devam etti.
Siyasi ve ekonomik meseleler derinleşti
nazaranvi devraldıktan daha sonra içeride ve dışarıda bir hayli problemle karşılaşan Demirel Hükümeti, haşhaş ekimi niçiniyle ABD’nin büyük baskısına maruz kaldı.
Hükümetin, yasa dışı örgüt aksiyonları, sokak ve üniversite olaylarıyla karşı karşıya kaldığı bu süreçte, siyasi ve ekonomik sıkıntılar da derinleşti.
Türkiye’de 10 binlerce personel, “Sendikal örgütlenme ve grev hakkının kısıtlanacağı” sebebi öne sürülerek başta İstanbul olmak üzere Türkiye genelinde hareket ve yürüyüşlere başladı.
Polisin müdahale ettiği hareketlerin büyümesi üzerine, Bakanlar Kurulunca İstanbul ve Kocaeli’de sıkıyönetim ilan edildi. Bu süreçte, birtakım sanayi bölgelerinde polisin yanı sıra askeri birlikler de bakılırsav aldı.
Ayrıyeten, üniversitelerde ters görüşlü kümeler içinde çıkan ve emniyet güçlerince kuvvetlikle bastırılan olaylarda, fazlaca sayıda öğrenci yaralandı.
Eski ABD’nin Ankara Büyükelçisi Robert Komer’in arabasının ODTÜ’yü ziyareti sırasında yakılması, Ankara’da, Deniz Gezmiş ve arkadaşlarınca 4 ABD askerinin kaçırılıp daha sonrasında hür bırakılması da periyodun öne çıkan olayları içinde yer aldı.
Darbenin ayak sesleri
1971’e gelindiğinde darbenin ayak sesleri duyulmaya başlandı. Ordunun komuta kademesinde müdahale fikrinin tartı kazandığı bu süreçte, Başbakan Demirel’in “Türk Silahlı Kuvvetlerinin Cumhuriyet’in ve rejimin bekçiliği, yurdun iç ve dış tehlikelere karşı savunulması bakılırsavlerini bırakıp memleket yönetimini ele alması halinde, bizatihi korumakla mükellef oldukları rejim, Cumhuriyet ne hale gelir?” kelamları dikkati çekti.
Sonunda ordu, 27 Mayıs 1960’dan yaklaşık 11 yıl daha sonra sivil siyasete bir daha müdahale etti. 12 Mart 1971’de saat 13.00’te, Genelkurmay Lideri Orgeneral Memduh Tağmaç, Kara Kuvvetleri Kumandanı Faruk Gürler, Deniz Kuvvetleri Kumandanı Celal Eyiceoğlu ve Hava Kuvvetleri Kumandanı Muhsin Batur’un imzasını taşıyan muhtıra, TRT radyolarından okundu.
Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay’a, Başbakan Demirel’e, TBMM’ye ve Cumhuriyet Senatosu’na yazılı gönderilen 3 unsurlu muhtırada, Demirel istifa etmez ve yerine askerlerin onaylayacağı bir hükümet kurulmazsa, ordunun idareyi direkt üzerine alacağı bildirildi.
Muhtırada ne dendi?
“Parlamento ve hükümet, süregelen tavır, görüş ve icraatıyla yurdumuzu anarşi, kardeş hengamesi, toplumsal ve ekonomik huzursuzluklar içine sokmuş, Atatürk’ün bize maksat verdiği çağdaş uygarlık düzeyine ulaşmak ümidini kamuoyunda yitirmiş ve anayasanın öngördüğü ıslahatları tahakkuk ettirememiş olup Türkiye Cumhuriyeti’nin geleceği ağır bir tehlike içine düşürülmüştür.” görüşünün savunulduğu muhtırada, şu tabirlere yer verildi:
“Türk milletinin ve sinesinden çıkan Silahlı Kuvvetlerinin bu vahim ortam hakkında duyduğu hüzün ve ümitsizliğini giderecek dermanların, partiler üstü bir anlayışla meclislerimizce kıymetlendirilerek mevcut anarşik durumu giderecek anayasanın öngördüğü ıslahatları Atatürkçü bir görüşle ele alacak ve inkılap kanunlarını uygulayacak güçlü ve inandırıcı bir hükümetin demokratik kurallar ortasında teşkili mecburî görülmektedir. Bu konu hızla tahakkuk ettirilemediği takdirde, Türk Silahlı Kuvvetleri, kanunların kendisine vermiş olduğu Türkiye Cumhuriyeti’ni korumak ve kollamak bakılırsavini yerine getirerek idareyi direkt doğruya üzerine almaya kararlıdır.”
Deniz Gezmiş ve arkadaşları idam edildi
Başbakan Süleyman Demirel’in istifa etmek zorunda kaldığı bu süreçte Türkiye, “ara rejim” periyoduna girdi. Çok sayıda azap ve makus muamele savının ortaya atıldığı, demokrasinin kaybedildiği bu vakitte, temel hak ve özgürlükler de ağır yara aldı.
Muhtıra daha sonrasında başlayan operasyonlarda, biroldukça kişi gözaltına alınıp mahpusa atıldı. Bu süreçte, Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan, 6 Mayıs 1972’de idam edildi.
Devrin CHP Kocaeli Milletvekili Nihat Erim, partisinden istifa ederek 26 Mart 1971’de başbakan oldu ve yeni hükümeti kurdu. Çok uzun ömürlü olmayan yeni kabine, yerini 22 Mayıs 1972’de Ferit Melen hükümetine bıraktı.
Melen hükümeti de bir süre daha sonra bakılırsavi bırakınca 15 Nisan 1973-26 Ocak 1974 tarihlerinde vazife yapan Mehmet Naim Talu Hükümeti ülkeyi seçime götürdü. Talu’dan daha sonra Başbakanlık koltuğuna 37. Hükümet’i kuran Bülent Ecevit oturdu.
12 Mart 1971 Muhtırası’nın akabinde 12 Eylül 1980’e kadar geçen 9 yılda, 11 hükümet değişikliği yaşandı.
KAYNAK: AA
Türk siyasi tarihinde, “sivil siyasete ikinci müdahale” olarak anılan 12 Mart 1971 Muhtırası’nın üzerinden 51 yıl geçti.
AA muhabirinin derlediği bilgilere göre, Türkiye’de birinci darbe, 1960’ta, bir küme subayın, iktidar partisi Demokrat Parti’nin (DP) “Türkiye’yi baskı rejimine ve kardeş hengamesine götürdüğü” savıyla idareye el koymasıyla yaşandı.
Eski Başbakan Adnan Menderes, eski Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Güçlü ve eski Maliye Bakanı Hasan Polatkan’ın idamıyla sonuçlanan darbe, ülkede çalkantılı bir müddetcin önünü açtı.
Toplumsal olayların arttığı, aykırı görüşlü kümeler içinde çatışmaların yaşandığı bu süreçte, 16 Şubat 1969’da Türkiye siyasi tarihine “kanlı pazar” olarak geçen olay yaşandı. İstanbul’a demirleyen Amerikan 6. Filosu’nu protesto sırasında 2 kişi öldü, yüzlerce kişi yaralandı.
Anayasa değişikliğiyle “DP’lilerin siyasi haklarının iade edilmesi”ne yönelik Türkiye Büyük Millet Meclisine (TBMM) verilen teklif, devrin siyasi tartışmalarını daha da alevlendirdi. Genel Başkanlığını İsmet İnönü’nün yaptığı CHP’nin de olumlu baktığı bu teklife, silahlı kuvvetler karşı çıktı. Büyük tartışmaların yaşandığı bu süreçte, anayasa değişikliği teklifi, komitede geri çekilmek zorunda kaldı.
Siyasi gerginlik devam ederken 1969 genel seçimine gidildi. Süleyman Demirel’in liderliğindeki Adalet Partisi, seçimlerde büyük muvaffakiyet kazanarak tek başına iktidar oldu. Demirel’in başbakan olduğu bu seçimde, 143 milletvekili çıkaran CHP, ana muhalefette kalmaya devam etti.
Siyasi ve ekonomik meseleler derinleşti
nazaranvi devraldıktan daha sonra içeride ve dışarıda bir hayli problemle karşılaşan Demirel Hükümeti, haşhaş ekimi niçiniyle ABD’nin büyük baskısına maruz kaldı.
Hükümetin, yasa dışı örgüt aksiyonları, sokak ve üniversite olaylarıyla karşı karşıya kaldığı bu süreçte, siyasi ve ekonomik sıkıntılar da derinleşti.
Türkiye’de 10 binlerce personel, “Sendikal örgütlenme ve grev hakkının kısıtlanacağı” sebebi öne sürülerek başta İstanbul olmak üzere Türkiye genelinde hareket ve yürüyüşlere başladı.
Polisin müdahale ettiği hareketlerin büyümesi üzerine, Bakanlar Kurulunca İstanbul ve Kocaeli’de sıkıyönetim ilan edildi. Bu süreçte, birtakım sanayi bölgelerinde polisin yanı sıra askeri birlikler de bakılırsav aldı.
Ayrıyeten, üniversitelerde ters görüşlü kümeler içinde çıkan ve emniyet güçlerince kuvvetlikle bastırılan olaylarda, fazlaca sayıda öğrenci yaralandı.
Eski ABD’nin Ankara Büyükelçisi Robert Komer’in arabasının ODTÜ’yü ziyareti sırasında yakılması, Ankara’da, Deniz Gezmiş ve arkadaşlarınca 4 ABD askerinin kaçırılıp daha sonrasında hür bırakılması da periyodun öne çıkan olayları içinde yer aldı.
Darbenin ayak sesleri
1971’e gelindiğinde darbenin ayak sesleri duyulmaya başlandı. Ordunun komuta kademesinde müdahale fikrinin tartı kazandığı bu süreçte, Başbakan Demirel’in “Türk Silahlı Kuvvetlerinin Cumhuriyet’in ve rejimin bekçiliği, yurdun iç ve dış tehlikelere karşı savunulması bakılırsavlerini bırakıp memleket yönetimini ele alması halinde, bizatihi korumakla mükellef oldukları rejim, Cumhuriyet ne hale gelir?” kelamları dikkati çekti.
Sonunda ordu, 27 Mayıs 1960’dan yaklaşık 11 yıl daha sonra sivil siyasete bir daha müdahale etti. 12 Mart 1971’de saat 13.00’te, Genelkurmay Lideri Orgeneral Memduh Tağmaç, Kara Kuvvetleri Kumandanı Faruk Gürler, Deniz Kuvvetleri Kumandanı Celal Eyiceoğlu ve Hava Kuvvetleri Kumandanı Muhsin Batur’un imzasını taşıyan muhtıra, TRT radyolarından okundu.
Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay’a, Başbakan Demirel’e, TBMM’ye ve Cumhuriyet Senatosu’na yazılı gönderilen 3 unsurlu muhtırada, Demirel istifa etmez ve yerine askerlerin onaylayacağı bir hükümet kurulmazsa, ordunun idareyi direkt üzerine alacağı bildirildi.
Muhtırada ne dendi?
“Parlamento ve hükümet, süregelen tavır, görüş ve icraatıyla yurdumuzu anarşi, kardeş hengamesi, toplumsal ve ekonomik huzursuzluklar içine sokmuş, Atatürk’ün bize maksat verdiği çağdaş uygarlık düzeyine ulaşmak ümidini kamuoyunda yitirmiş ve anayasanın öngördüğü ıslahatları tahakkuk ettirememiş olup Türkiye Cumhuriyeti’nin geleceği ağır bir tehlike içine düşürülmüştür.” görüşünün savunulduğu muhtırada, şu tabirlere yer verildi:
“Türk milletinin ve sinesinden çıkan Silahlı Kuvvetlerinin bu vahim ortam hakkında duyduğu hüzün ve ümitsizliğini giderecek dermanların, partiler üstü bir anlayışla meclislerimizce kıymetlendirilerek mevcut anarşik durumu giderecek anayasanın öngördüğü ıslahatları Atatürkçü bir görüşle ele alacak ve inkılap kanunlarını uygulayacak güçlü ve inandırıcı bir hükümetin demokratik kurallar ortasında teşkili mecburî görülmektedir. Bu konu hızla tahakkuk ettirilemediği takdirde, Türk Silahlı Kuvvetleri, kanunların kendisine vermiş olduğu Türkiye Cumhuriyeti’ni korumak ve kollamak bakılırsavini yerine getirerek idareyi direkt doğruya üzerine almaya kararlıdır.”
Deniz Gezmiş ve arkadaşları idam edildi
Başbakan Süleyman Demirel’in istifa etmek zorunda kaldığı bu süreçte Türkiye, “ara rejim” periyoduna girdi. Çok sayıda azap ve makus muamele savının ortaya atıldığı, demokrasinin kaybedildiği bu vakitte, temel hak ve özgürlükler de ağır yara aldı.
Muhtıra daha sonrasında başlayan operasyonlarda, biroldukça kişi gözaltına alınıp mahpusa atıldı. Bu süreçte, Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan, 6 Mayıs 1972’de idam edildi.
Devrin CHP Kocaeli Milletvekili Nihat Erim, partisinden istifa ederek 26 Mart 1971’de başbakan oldu ve yeni hükümeti kurdu. Çok uzun ömürlü olmayan yeni kabine, yerini 22 Mayıs 1972’de Ferit Melen hükümetine bıraktı.
Melen hükümeti de bir süre daha sonra bakılırsavi bırakınca 15 Nisan 1973-26 Ocak 1974 tarihlerinde vazife yapan Mehmet Naim Talu Hükümeti ülkeyi seçime götürdü. Talu’dan daha sonra Başbakanlık koltuğuna 37. Hükümet’i kuran Bülent Ecevit oturdu.
12 Mart 1971 Muhtırası’nın akabinde 12 Eylül 1980’e kadar geçen 9 yılda, 11 hükümet değişikliği yaşandı.
KAYNAK: AA