YingYang
New member
ABD, hatadan elde edilen yahut cürmün işlenmesini kolaylaştıran malın devlete geçmesi, kişinin işlemiş olduğu kabahat niçiniyle malvarlığına el konulması, olağandışı ve olağanüstü tehdit oluşturduğu sebebi öne sürülerek İran devletine yakın haber sitelerini ele geçirdi.
Resmi açıklama yapılmadı
İran devlet televizyonu Press TV ile iktidara yakın El Alem ve El Mesire kanallarına erişimin engellenmesine ait iki devletten de çabucak hemen resmi açıklama yapılmadı.
ABD Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Ned Price, gün ortasında yaptığı basın açıklamasında hususa değinmedi.
ABD ile İran içindeki tansiyon
ABD’nin bundan evvelki lideri DonaldTrump, Beyaz Saray’daki vazife mühletinin en başından beri Tahran’a karşı sert bir duruş sergiledi. ABD idaresinin, “azami baskı” ismini verdiği İran’a yönelik siyasetinin en değerli adımlarından biri 8 Mayıs 2018’de Kapsamlı Ortak Hareket Planı (KOEP) olarak isimlendirilen nükleer muahededen tek taraflı çekilmesiydi.
Biden’ın ABD Lider Yardımcısı olduğu devirde imzalanan ve iki ülke içindeki düşmanlıkları bitmiş oldurme vaadini de taşıyan nükleer muahede, memleketler arası yaptırımların kaldırılması karşılığında Tahran’ın nükleer programını kıymetli ölçüde sınırlarken, diyaloğun da kısmen genişlemesine katkı sağladı. Evvelki Lider Barack Obama ile bir nebze düzelen kırılgan ABD-İran ilgileri, Trump’ın nazaranve gelmesiyle farklı bir yola girdi.
Trump, Obama periyodunda imzanalan muahedeyi kâfi bulmadı ve İran’ı füze programı ve bölgesel nüfuzunun da sonlandırıldığı yeni bir mutabakata zorlayabilmek için her alanda baskı uygulamaya başladı.
ABD, İran iktisadını amaç aldı
Trump idaresi, İran’a yönelik ekonomik yaptırımlarının birinci basamağını 7 Ağustos 2018’de resmen uygulamaya koydu. ABD’nin İran’a yönelik birinci yaptırım paketiyle İran hükümetinin, ABD doları satın alması, altın ve bedelli madenlerle ticaret yapması yasaklandı.
Washington, 5 Kasım 2018’de ise İran’ın petrol ihracatını sıfırlamayı hedefleyen yaptırımları devreye soktu. Bu süreç boyunca Merkez Bankası dahil İran’a ilişkin birfazlaca bankanın yaptırım kapsamına alınması Tahran’ın memleketler arası ticaretine büyük ziyan verdi. Ülkede yıllık enflasyon oranı yüzde 52’ye kadar çıkarken, döviz kurlarında rekor artışlar yaşandı. Bu durum, İran’da yüzlerce kişinin öldüğü ekonomik kaynaklı protestolara yol açtı.
Tahran idaresi, ABD’nin nükleer muahededen tek taraflı çekilmesine ve yaptırımları geri getirmesine rağmen Avrupa’nın İran’ın mutabakattaki çıkarlarını koruyacak adımlar atması halinde muahedeyi sürdüreceğini deklare etti.
İran İhtilal Muhafızları Ordusu terör listesine alındı
Trump, 8 Nisan 2019’da İran İhtilal Muhafızları Ordusu’nun ABD’nin “yabancı terör örgütleri” listesine eklendiğini duyurdu. Washington, bu biçimdece birinci sefer bir ülkenin askeri gücünü terör örgütü olarak nitelemiş oldu.
Bu sonucun çabucak akabinde İran Ulusal Güvenlik Yüksek Kurulu, ABD Merkez Kuvvetler Komutanlığı’nı (CENTCOM) terör örgütleri listesine aldı.
Birbirini karşılıklı “terörist” ilan eden iki güç içinde Basra Körfezi’nde tansiyon artınca Beyaz Saray, İran’a “net ve kesin bir mesaj” vermek için 5 Mayıs’ta bir uçak gemisi ile bombardıman filosunu Körfez’e yönlendirdi.
İran nükleer taahhütlerini azaltma sonucu aldı
Avrupa ülkelerinden beklediği takviyesi alamayan İran, 8 Mayıs’ta mutabakattaki çıkarları sağlanıncaya dek iki aylık müddetlerle mutabakattaki taahhütlerini azaltma sürecine gideceğini deklare etti.
ABD Lideri Trump da birebir gün, İran’a demir, çelik, bakır ve alüminyum dallarında yeni yaptırımlar getiren başkanlık sonucunı imzaladı.
Körfez’deki tanker hücumları
İran ile ABD içindeki tansiyonu düşürmek için orta buluculuk rolüne soyunan devrin Japonya Başbakanı Abe Şinzo, 13 Haziran’da Tahran’ı ziyaret etti.
Abe’nin İran başkanı Ayetullah Ali Hamaney ile görüşmesi sırasında Umman Körfezi’nde Japonya’ya yük taşıyan iki büyük petrol tankerinde patlama oldu. Atakla ilgili İran, ABD’yi Abe’nin gayretlerini sabote etmekle suçladı. Washington idaresi hücumların mayınla düzenlendiğini ve ardında İran’ın olduğunu sav etti.
İran, ABD İHA’sını düşürdü, Trump hücumdan son anda vazgeçti
İran’ın Umman Körfezi kıyısındaki Kuhmubarek kenti kıyısında 20 Haziran’da ABD Hava Kuvvetlerine ilişkin “RQ-4 Küresel Hawk” tipi insansız hava aracının (İHA) İhtilal Muhafızları Ordusu tarafınca düşürülmesi gerginliğin çatışmaya dönüşeceği tasalarını artırdı.
İran, İHA’nın hava alanını ihlal ettiği nedeni öne sürülerek vurulduğunu deklare etti. ABD ise Hürmüz Boğazı üzerinde milletlerarası hava alanında uçarken düşürüldüğünü savundu.
Beyaz Saray’da İran’a askeri hücum için Trump’ın başkanlığını yaptığı acil durum toplantısı düzenlendi. Trump 22 Haziran’da yaptığı açıklamada, “oldukça fazla insanın öleceği nedeni öne sürülerek” İran’a taarruzdan son anda vazgeçtiğini söylemiş oldu.
ABD’li yetkililer, İHA’nın düşürülmesine karşılık 23 Haziran’da İran’ın askeri sistemlerine siber taarruz düzenlendiğini duyurdu.
ABD, Hamaney ve Zarif’i yaptırım listesine aldı
Washington idaresi, İHA’nın düşürülmesinin akabinde 24 Haziran’da İran önderi Hamaney’i de kapsayacak biçimde Tahran’a yönelik yeni yaptırımlar getirdi. İran Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Şık de 1 Ağustos’ta ABD Hazine Bakanlığı tarafınca yaptırım listesine alındı.
Bunun üzerine İran Cumhurbaşkanı Hasan Manevî, ABD Lideri Trump’tan gelen müzakere davetlerine işaret ederek, bu duruma “Ön kuralsız müzakere istediklerini söylüyorlar ancak sonraki gün Büyük İhtilal Rehberi’ne (Hamaney) yaptırım uyguluyorlar. Akabinde Dışişleri Bakanı’na yaptırım uyguluyorlar. Kiminle müzakere edeceksiniz? Müzakerenin sorumlusu Dışişleri Bakanı’dır. Bir gün müzakere sonucu alırsak sizinle konuşacak olan kendisidir.” sözleriyle reaksiyon gösterdi.
Cebelitarık ve Basra Körfezi’nde “tanker savaşları”
İngiliz donanmasının 4 Temmuz’da Cebelitarık Boğazı’nda İran’a ilişkin bir petrol tankerine el koymasının akabinde İran da 19 Temmuz’da Basra Körfezi’nde bir İngiliz tankerine el koydu.
İran’ın bu atılımlarından daha sonra ABD ve İngiltere’den tansiyonu düşürmeye yönelik adımlar geldi. ABD’nin İHA konusunda İran’a misillemede bulunmaması, İngiltere’nin de bir süre alıkoyduktan daha sonra İran tankerini bırakması tansiyonun bir süreliğine düşmesine niye oldu.
ABD, Suudi Arabistan’ın petrol tesislerine akınla ilgili İran’ı suçladı
İran aksiliğiyle bilinen ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı John Bolton’un Eylül 2019’da Trump tarafınca misyondan alınması Tahran-Washington içindeki münasebetlerin yumuşayacağı beklentisini doğurdu.
Bunun akabinde 14 Eylül’de Suudi Arabistan’ın ulusal petrol şirketi Saudi Aramco’ya ilişkin iki tesise, silahlı insansız hava araçlarıyla (SİHA) taarruz düzenlendi. Yemen’deki İran dayanaklı Husiler, ölen ya da yaralananın olmadığı saldırıyı üstlendi. ABD, atakla ilgili İran’ı suçlarken Tahran suçlamaları kabul etmedi.
ABD’nin bölgedeki müttefiki Suudi Arabistan’a akın ABD-İran ilgilerindeki tansiyonu bir daha yükseltti.
İran ile ABD içinde tutuklu takasları
7 Aralık’ta ABD’nin İran’a yönelik yaptırımlarını ihlal ettiği savıyla ABD’de tutuklu bulunan İranlı bilim adamı Mesud Süleymani ile İran’da tutuklu Çin asıllı ABD vatandaşı Xiyue Wang tutuklu takası kapsamında eş vakitli olarak özgür bırakılarak ülkelerine gönderildi. İran’da tutuklu eski bir ABD askeri ile ABD’de tutuklu İranlı bir bilim insanı da 2 Mayıs 2020’de eş vakitli hür bırakıldı.
ABD Lideri Trump, Twitter hesabından yaptığı açıklamada, İran’a teşekkür ederek, nükleer mutabakatın yerine geçecek yeni bir muahede teklifini bir dahaledi. İran ise Washington nükleer muahedeye dönmeden ABD ile müzakere etmeyeceğini deklare etti.
ABD idaresi Irak ve Suriye’de İran dayanaklı milisleri vurdu
Kerkük’te 28 Aralık’ta ABD’nin K1 Askeri Üssü’ne füzelerle yapılan atakta, kontratlı bir işçinin hayatını kaybetmesi ve kimilerinin faydalanması tansiyonu bir daha artırdı. ABD, taarruzdan dolayı İran’a yakın Şii milis güçlerini maksat gösterse de bu savlar milislerce kabul edilmedi.
ABD, 29 Aralık’ta Kerkük’teki akına misilleme olarak Hizbullah Tugayı’nın Irak ve Suriye’deki 5 üssünü amaç aldı. Akında 25 kişi öldü, 51 kişi de yaralandı.
Taarruzdan iki gün daha sonra Şii milis güçleri, korunaklı Yeşil Bölge’de yer alan ABD’nin Bağdat Büyükelçiliğini bastı. Binaya ziyan veren göstericiler, elçilik duvarına devrin Kudüs Gücü Kumandanı Tümgeneral Kasım Süleymani’yi kastederek, “Komutanımız Süleymani” yazdı.
Süleymani’nin ABD tarafınca öldürülmesi gerginliği direkt çatışma boyutuna taşıdı
ABD, 3 Ocak Cuma gecesi Bağdat Havalimanı’nda İran İhtilal Muhafızlarına bağlı Kudüs Gücü Kumandanı Tümgeneral Süleymani ve Haşdi Şabi Lider Yardımcısı Ebu Mehdi Mühendis’in araç konvoyuna hava saldırısı düzenledi.
Taarruzda her iki kumandanla Haşdi Şabi ve İranlı askeri yetkililerden toplam 10 kişi öldü. Hücumun akabinde Hamaney başta olmak üzere üst seviye İranlı yetkililer, ABD’den intikam alacaklarını deklare etti. Trump ise ABD’ye tehdit oluşturduğu nedeni öne sürülerek Süleymani’yi öldürme talimatını kendisinin verdiğini duyurdu.
Bu gelişmelerle müzakere ihtimali ortadan kalkarken her iki taraf da direkt çatışma noktasına geldi.
Trump’tan “İran kültürü açısından epeyce kıymetli gayeleri vururuz” tehdidi
İran’da Hamaney’den daha sonraki en kıymetli ikinci isim olarak bilinen Kasım Süleymani’nin öldürülmesi ülkede öfkeye yol açtı. Trump, İran’dan gelen intikam tehditlerine karşılık 5 Ocak’ta Twitter hesabından paylaştığı iletisinde, “İran’daki 52 noktayı amaç almış bulunmaktayız. Bunlardan kimileri üst seviye ve İran ve İran kültürü açısından fazlaca kıymetli. Bu amaçlar ve İran’ın kendisi epeyce süratli ve epeyce sert bir biçimde vurulacaktır. ABD daha fazla tehdit istemiyor.” sözlerini kullandı.
Trump, 52 sayısının 1979 yılında ABD’nin Tahran Büyükelçiliğinin basılmasından daha sonra rehin alınan ve 444 gün tutulan 52 Amerikalıyı temsil ettiğini söylemiş oldu.
İran, Avrupa ülkelerinin ABD’nin yaptırımlarına karşılık nükleer muahedeyi koruyacak tesirli adımlar atmaması üzerine daha evvel duyurduğu biçimde nükleer muahededen kaynaklanan tüm taahhütlerini 5 Ocak’ta askıya aldı.
Manevî, 6 Ocak’ta Twitter hesabından paylaştığı iletisinde Trump’ın tehditlerine karşılık, “52 sayısına atıfta bulunanlar 290 sayısını da hatırlasın. Asla İran ulusunu tehdit etme.” tabirleriyle ABD’nin, 3 Temmuz 1988’de bir sivil İran uçağını düşürerek 290 yolcuyu öldürmesine gönderme yaptı.
Süleymani suikastının akabinde İran Meclisi 7 Ocak’ta, ABD ordusu mensupları ile ABD Savunma Bakanlığı (Pentagon) çalışanlarını “terörist” olarak tanımlayan maddeyi oy birliğiyle kabul etti. Kabul edilen maddede ABD güçlerine yapılacak her türlü yardım da “terör hareketinde iş birliği” olarak nitelendirildi.
İran’ın ABD üssüne akınıyla iki ülke savaşın eşiğine geldi
İran İhtilal Muhafızları Ordusu, 8 Ocak’ta Süleymani’nin öldürülmesine karşılık Irak’ta ABD kuvvetlerinin konuşlandığı Ayn el-Esed üssüne balistik füze saldırısı düzenledi. İran, akına karşılık verilmesi halinde ABD’nin bölgedeki üslerine de saldıracağını duyurdu. Taarruz daha sonrasında Beyaz Saray’da Ulusal Güvenlik Kurulu ile bir toplantı yapan Trump, “Her şey yolunda.” diyerek, hücumda ABD askerlerinden ölen olmadığını duyurdu ve İran’a karşı hücum buyruğu vermedi.
ondan sonrasındaki günlerde ise Pentagon 109 askerin akın sırasında travmatik beyin hasarına uğradığını deklare etti. Taarruzun gerçekleştiği saatlerde Ukrayna’ya ilişkin bir yolcu uçağının Tahran üzerinde İran hava savunma sistemleri tarafınca kruz füzesi sanılarak düşürülmesi kararında 176 yolcunun ömrünü kaybetmesi İran idaresini sıkıntı duruma soktu.
Trump’ın yaptırımları İran iktisadını felç etti
İran Cumhurbaşkanı Yardımcısı ve Bütçe ve Planlama Kurumu Lideri Muhammed Bakır Nobaht, 2 Haziran’da Meclis’te yaptığı sunumda, ülkesinin 2011’de 119 milyar dolar olan güç ihracatı gelirlerinin geçen yıl 8,9 milyar dolara kadar indiğini açıklarken petrol yaptırımlarından ülkenin gördüğü zararın boyutunu gözler önüne serdi.
İran Cumhurbaşkanı Manevî de 26 Eylül’de yaptığı bir konuşmada, ABD yaptırımlarından kaynaklanan zararın ülkeye maliyetinin 150 milyar doları bulduğunu belirterek, “Bu senelerda halkımızın hayatı daha rahat ve kolay olabilirdi. Bu cürümlerin tüm sorumluluğu Beyaz Saray’a aittir.” tabirlerini kullandı. Manevî, ABD’deki seçimleri değerlendirdiği dünkü konuşmasında da Trump’ın başkanlık mühleti boyunca İran’ın tarihli en güç günlerini geçirdiğini söylemiş oldu.
ABD’nin İran’a yönelik BM ambargolarını uzatma talebi kabul edilmedi
BM’nin İran’a 13 yıldır uyguladığı silah ambargosunu yenileme teşebbüsleri BMGK’da başarısızlıkla sonuçlanan ABD, İran’ın nükleer mutabakat kapsamındaki taahhütlerini askıya almasını münasebet göstererek, 20 Ağustos’ta Kurulun 2231 sayılı sonucu ile kaldırılan tüm yaptırımların tekrar uygulanmasına imkan tanıyan mekanizmayı (snapback) tetikledi.
ABD, BMGK üyelerinin mutabakattan çekilen bir ülkenin kelam konusu mekanizmayı hayata geçiremeyeceğini açıklamasına karşın İran’a yönelik BM yaptırımlarını 19 Eylül’de tek taraflı olarak uygulamaya başladı.
İran Dışişleri Bakanlığı, 18 Ekim’de yaptığı açıklamada, 2007’den bu yana ülkeye uygulanan silah ambargosunun 2015’te imzalanan nükleer muahedede açıklandıği üzere mühletinin dolduğu için kaldırıldığını duyurdu. Açıklamada, İran’ın bugün prestijiyle her türlü konvansiyonel silahı yasal kısıtlama olmaksızın alıp satabileceği açıklandı.
ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo da İran ile silah ticaretine giren kişi ve kuruluşlara yaptırım uygulayacaklarını açıklamıştı.
İran idaresi, bu biçimde bir müddetcin akabinde ABD’deki başkanlık seçimlerinde zafer kazanan Biden’ın nükleer mutabakata dönmesini ve 3 yıldır devam eden ağır baskılardan kurtulma ümidini taşıyordu.
Resmi açıklama yapılmadı
İran devlet televizyonu Press TV ile iktidara yakın El Alem ve El Mesire kanallarına erişimin engellenmesine ait iki devletten de çabucak hemen resmi açıklama yapılmadı.
ABD Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Ned Price, gün ortasında yaptığı basın açıklamasında hususa değinmedi.
ABD ile İran içindeki tansiyon
ABD’nin bundan evvelki lideri DonaldTrump, Beyaz Saray’daki vazife mühletinin en başından beri Tahran’a karşı sert bir duruş sergiledi. ABD idaresinin, “azami baskı” ismini verdiği İran’a yönelik siyasetinin en değerli adımlarından biri 8 Mayıs 2018’de Kapsamlı Ortak Hareket Planı (KOEP) olarak isimlendirilen nükleer muahededen tek taraflı çekilmesiydi.
Biden’ın ABD Lider Yardımcısı olduğu devirde imzalanan ve iki ülke içindeki düşmanlıkları bitmiş oldurme vaadini de taşıyan nükleer muahede, memleketler arası yaptırımların kaldırılması karşılığında Tahran’ın nükleer programını kıymetli ölçüde sınırlarken, diyaloğun da kısmen genişlemesine katkı sağladı. Evvelki Lider Barack Obama ile bir nebze düzelen kırılgan ABD-İran ilgileri, Trump’ın nazaranve gelmesiyle farklı bir yola girdi.
Trump, Obama periyodunda imzanalan muahedeyi kâfi bulmadı ve İran’ı füze programı ve bölgesel nüfuzunun da sonlandırıldığı yeni bir mutabakata zorlayabilmek için her alanda baskı uygulamaya başladı.
ABD, İran iktisadını amaç aldı
Trump idaresi, İran’a yönelik ekonomik yaptırımlarının birinci basamağını 7 Ağustos 2018’de resmen uygulamaya koydu. ABD’nin İran’a yönelik birinci yaptırım paketiyle İran hükümetinin, ABD doları satın alması, altın ve bedelli madenlerle ticaret yapması yasaklandı.
Washington, 5 Kasım 2018’de ise İran’ın petrol ihracatını sıfırlamayı hedefleyen yaptırımları devreye soktu. Bu süreç boyunca Merkez Bankası dahil İran’a ilişkin birfazlaca bankanın yaptırım kapsamına alınması Tahran’ın memleketler arası ticaretine büyük ziyan verdi. Ülkede yıllık enflasyon oranı yüzde 52’ye kadar çıkarken, döviz kurlarında rekor artışlar yaşandı. Bu durum, İran’da yüzlerce kişinin öldüğü ekonomik kaynaklı protestolara yol açtı.
Tahran idaresi, ABD’nin nükleer muahededen tek taraflı çekilmesine ve yaptırımları geri getirmesine rağmen Avrupa’nın İran’ın mutabakattaki çıkarlarını koruyacak adımlar atması halinde muahedeyi sürdüreceğini deklare etti.
İran İhtilal Muhafızları Ordusu terör listesine alındı
Trump, 8 Nisan 2019’da İran İhtilal Muhafızları Ordusu’nun ABD’nin “yabancı terör örgütleri” listesine eklendiğini duyurdu. Washington, bu biçimdece birinci sefer bir ülkenin askeri gücünü terör örgütü olarak nitelemiş oldu.
Bu sonucun çabucak akabinde İran Ulusal Güvenlik Yüksek Kurulu, ABD Merkez Kuvvetler Komutanlığı’nı (CENTCOM) terör örgütleri listesine aldı.
Birbirini karşılıklı “terörist” ilan eden iki güç içinde Basra Körfezi’nde tansiyon artınca Beyaz Saray, İran’a “net ve kesin bir mesaj” vermek için 5 Mayıs’ta bir uçak gemisi ile bombardıman filosunu Körfez’e yönlendirdi.
İran nükleer taahhütlerini azaltma sonucu aldı
Avrupa ülkelerinden beklediği takviyesi alamayan İran, 8 Mayıs’ta mutabakattaki çıkarları sağlanıncaya dek iki aylık müddetlerle mutabakattaki taahhütlerini azaltma sürecine gideceğini deklare etti.
ABD Lideri Trump da birebir gün, İran’a demir, çelik, bakır ve alüminyum dallarında yeni yaptırımlar getiren başkanlık sonucunı imzaladı.
Körfez’deki tanker hücumları
İran ile ABD içindeki tansiyonu düşürmek için orta buluculuk rolüne soyunan devrin Japonya Başbakanı Abe Şinzo, 13 Haziran’da Tahran’ı ziyaret etti.
Abe’nin İran başkanı Ayetullah Ali Hamaney ile görüşmesi sırasında Umman Körfezi’nde Japonya’ya yük taşıyan iki büyük petrol tankerinde patlama oldu. Atakla ilgili İran, ABD’yi Abe’nin gayretlerini sabote etmekle suçladı. Washington idaresi hücumların mayınla düzenlendiğini ve ardında İran’ın olduğunu sav etti.
İran, ABD İHA’sını düşürdü, Trump hücumdan son anda vazgeçti
İran’ın Umman Körfezi kıyısındaki Kuhmubarek kenti kıyısında 20 Haziran’da ABD Hava Kuvvetlerine ilişkin “RQ-4 Küresel Hawk” tipi insansız hava aracının (İHA) İhtilal Muhafızları Ordusu tarafınca düşürülmesi gerginliğin çatışmaya dönüşeceği tasalarını artırdı.
İran, İHA’nın hava alanını ihlal ettiği nedeni öne sürülerek vurulduğunu deklare etti. ABD ise Hürmüz Boğazı üzerinde milletlerarası hava alanında uçarken düşürüldüğünü savundu.
Beyaz Saray’da İran’a askeri hücum için Trump’ın başkanlığını yaptığı acil durum toplantısı düzenlendi. Trump 22 Haziran’da yaptığı açıklamada, “oldukça fazla insanın öleceği nedeni öne sürülerek” İran’a taarruzdan son anda vazgeçtiğini söylemiş oldu.
ABD’li yetkililer, İHA’nın düşürülmesine karşılık 23 Haziran’da İran’ın askeri sistemlerine siber taarruz düzenlendiğini duyurdu.
ABD, Hamaney ve Zarif’i yaptırım listesine aldı
Washington idaresi, İHA’nın düşürülmesinin akabinde 24 Haziran’da İran önderi Hamaney’i de kapsayacak biçimde Tahran’a yönelik yeni yaptırımlar getirdi. İran Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Şık de 1 Ağustos’ta ABD Hazine Bakanlığı tarafınca yaptırım listesine alındı.
Bunun üzerine İran Cumhurbaşkanı Hasan Manevî, ABD Lideri Trump’tan gelen müzakere davetlerine işaret ederek, bu duruma “Ön kuralsız müzakere istediklerini söylüyorlar ancak sonraki gün Büyük İhtilal Rehberi’ne (Hamaney) yaptırım uyguluyorlar. Akabinde Dışişleri Bakanı’na yaptırım uyguluyorlar. Kiminle müzakere edeceksiniz? Müzakerenin sorumlusu Dışişleri Bakanı’dır. Bir gün müzakere sonucu alırsak sizinle konuşacak olan kendisidir.” sözleriyle reaksiyon gösterdi.
Cebelitarık ve Basra Körfezi’nde “tanker savaşları”
İngiliz donanmasının 4 Temmuz’da Cebelitarık Boğazı’nda İran’a ilişkin bir petrol tankerine el koymasının akabinde İran da 19 Temmuz’da Basra Körfezi’nde bir İngiliz tankerine el koydu.
İran’ın bu atılımlarından daha sonra ABD ve İngiltere’den tansiyonu düşürmeye yönelik adımlar geldi. ABD’nin İHA konusunda İran’a misillemede bulunmaması, İngiltere’nin de bir süre alıkoyduktan daha sonra İran tankerini bırakması tansiyonun bir süreliğine düşmesine niye oldu.
ABD, Suudi Arabistan’ın petrol tesislerine akınla ilgili İran’ı suçladı
İran aksiliğiyle bilinen ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı John Bolton’un Eylül 2019’da Trump tarafınca misyondan alınması Tahran-Washington içindeki münasebetlerin yumuşayacağı beklentisini doğurdu.
Bunun akabinde 14 Eylül’de Suudi Arabistan’ın ulusal petrol şirketi Saudi Aramco’ya ilişkin iki tesise, silahlı insansız hava araçlarıyla (SİHA) taarruz düzenlendi. Yemen’deki İran dayanaklı Husiler, ölen ya da yaralananın olmadığı saldırıyı üstlendi. ABD, atakla ilgili İran’ı suçlarken Tahran suçlamaları kabul etmedi.
ABD’nin bölgedeki müttefiki Suudi Arabistan’a akın ABD-İran ilgilerindeki tansiyonu bir daha yükseltti.
İran ile ABD içinde tutuklu takasları
7 Aralık’ta ABD’nin İran’a yönelik yaptırımlarını ihlal ettiği savıyla ABD’de tutuklu bulunan İranlı bilim adamı Mesud Süleymani ile İran’da tutuklu Çin asıllı ABD vatandaşı Xiyue Wang tutuklu takası kapsamında eş vakitli olarak özgür bırakılarak ülkelerine gönderildi. İran’da tutuklu eski bir ABD askeri ile ABD’de tutuklu İranlı bir bilim insanı da 2 Mayıs 2020’de eş vakitli hür bırakıldı.
ABD Lideri Trump, Twitter hesabından yaptığı açıklamada, İran’a teşekkür ederek, nükleer mutabakatın yerine geçecek yeni bir muahede teklifini bir dahaledi. İran ise Washington nükleer muahedeye dönmeden ABD ile müzakere etmeyeceğini deklare etti.
ABD idaresi Irak ve Suriye’de İran dayanaklı milisleri vurdu
Kerkük’te 28 Aralık’ta ABD’nin K1 Askeri Üssü’ne füzelerle yapılan atakta, kontratlı bir işçinin hayatını kaybetmesi ve kimilerinin faydalanması tansiyonu bir daha artırdı. ABD, taarruzdan dolayı İran’a yakın Şii milis güçlerini maksat gösterse de bu savlar milislerce kabul edilmedi.
ABD, 29 Aralık’ta Kerkük’teki akına misilleme olarak Hizbullah Tugayı’nın Irak ve Suriye’deki 5 üssünü amaç aldı. Akında 25 kişi öldü, 51 kişi de yaralandı.
Taarruzdan iki gün daha sonra Şii milis güçleri, korunaklı Yeşil Bölge’de yer alan ABD’nin Bağdat Büyükelçiliğini bastı. Binaya ziyan veren göstericiler, elçilik duvarına devrin Kudüs Gücü Kumandanı Tümgeneral Kasım Süleymani’yi kastederek, “Komutanımız Süleymani” yazdı.
Süleymani’nin ABD tarafınca öldürülmesi gerginliği direkt çatışma boyutuna taşıdı
ABD, 3 Ocak Cuma gecesi Bağdat Havalimanı’nda İran İhtilal Muhafızlarına bağlı Kudüs Gücü Kumandanı Tümgeneral Süleymani ve Haşdi Şabi Lider Yardımcısı Ebu Mehdi Mühendis’in araç konvoyuna hava saldırısı düzenledi.
Taarruzda her iki kumandanla Haşdi Şabi ve İranlı askeri yetkililerden toplam 10 kişi öldü. Hücumun akabinde Hamaney başta olmak üzere üst seviye İranlı yetkililer, ABD’den intikam alacaklarını deklare etti. Trump ise ABD’ye tehdit oluşturduğu nedeni öne sürülerek Süleymani’yi öldürme talimatını kendisinin verdiğini duyurdu.
Bu gelişmelerle müzakere ihtimali ortadan kalkarken her iki taraf da direkt çatışma noktasına geldi.
Trump’tan “İran kültürü açısından epeyce kıymetli gayeleri vururuz” tehdidi
İran’da Hamaney’den daha sonraki en kıymetli ikinci isim olarak bilinen Kasım Süleymani’nin öldürülmesi ülkede öfkeye yol açtı. Trump, İran’dan gelen intikam tehditlerine karşılık 5 Ocak’ta Twitter hesabından paylaştığı iletisinde, “İran’daki 52 noktayı amaç almış bulunmaktayız. Bunlardan kimileri üst seviye ve İran ve İran kültürü açısından fazlaca kıymetli. Bu amaçlar ve İran’ın kendisi epeyce süratli ve epeyce sert bir biçimde vurulacaktır. ABD daha fazla tehdit istemiyor.” sözlerini kullandı.
Trump, 52 sayısının 1979 yılında ABD’nin Tahran Büyükelçiliğinin basılmasından daha sonra rehin alınan ve 444 gün tutulan 52 Amerikalıyı temsil ettiğini söylemiş oldu.
İran, Avrupa ülkelerinin ABD’nin yaptırımlarına karşılık nükleer muahedeyi koruyacak tesirli adımlar atmaması üzerine daha evvel duyurduğu biçimde nükleer muahededen kaynaklanan tüm taahhütlerini 5 Ocak’ta askıya aldı.
Manevî, 6 Ocak’ta Twitter hesabından paylaştığı iletisinde Trump’ın tehditlerine karşılık, “52 sayısına atıfta bulunanlar 290 sayısını da hatırlasın. Asla İran ulusunu tehdit etme.” tabirleriyle ABD’nin, 3 Temmuz 1988’de bir sivil İran uçağını düşürerek 290 yolcuyu öldürmesine gönderme yaptı.
Süleymani suikastının akabinde İran Meclisi 7 Ocak’ta, ABD ordusu mensupları ile ABD Savunma Bakanlığı (Pentagon) çalışanlarını “terörist” olarak tanımlayan maddeyi oy birliğiyle kabul etti. Kabul edilen maddede ABD güçlerine yapılacak her türlü yardım da “terör hareketinde iş birliği” olarak nitelendirildi.
İran’ın ABD üssüne akınıyla iki ülke savaşın eşiğine geldi
İran İhtilal Muhafızları Ordusu, 8 Ocak’ta Süleymani’nin öldürülmesine karşılık Irak’ta ABD kuvvetlerinin konuşlandığı Ayn el-Esed üssüne balistik füze saldırısı düzenledi. İran, akına karşılık verilmesi halinde ABD’nin bölgedeki üslerine de saldıracağını duyurdu. Taarruz daha sonrasında Beyaz Saray’da Ulusal Güvenlik Kurulu ile bir toplantı yapan Trump, “Her şey yolunda.” diyerek, hücumda ABD askerlerinden ölen olmadığını duyurdu ve İran’a karşı hücum buyruğu vermedi.
ondan sonrasındaki günlerde ise Pentagon 109 askerin akın sırasında travmatik beyin hasarına uğradığını deklare etti. Taarruzun gerçekleştiği saatlerde Ukrayna’ya ilişkin bir yolcu uçağının Tahran üzerinde İran hava savunma sistemleri tarafınca kruz füzesi sanılarak düşürülmesi kararında 176 yolcunun ömrünü kaybetmesi İran idaresini sıkıntı duruma soktu.
Trump’ın yaptırımları İran iktisadını felç etti
İran Cumhurbaşkanı Yardımcısı ve Bütçe ve Planlama Kurumu Lideri Muhammed Bakır Nobaht, 2 Haziran’da Meclis’te yaptığı sunumda, ülkesinin 2011’de 119 milyar dolar olan güç ihracatı gelirlerinin geçen yıl 8,9 milyar dolara kadar indiğini açıklarken petrol yaptırımlarından ülkenin gördüğü zararın boyutunu gözler önüne serdi.
İran Cumhurbaşkanı Manevî de 26 Eylül’de yaptığı bir konuşmada, ABD yaptırımlarından kaynaklanan zararın ülkeye maliyetinin 150 milyar doları bulduğunu belirterek, “Bu senelerda halkımızın hayatı daha rahat ve kolay olabilirdi. Bu cürümlerin tüm sorumluluğu Beyaz Saray’a aittir.” tabirlerini kullandı. Manevî, ABD’deki seçimleri değerlendirdiği dünkü konuşmasında da Trump’ın başkanlık mühleti boyunca İran’ın tarihli en güç günlerini geçirdiğini söylemiş oldu.
ABD’nin İran’a yönelik BM ambargolarını uzatma talebi kabul edilmedi
BM’nin İran’a 13 yıldır uyguladığı silah ambargosunu yenileme teşebbüsleri BMGK’da başarısızlıkla sonuçlanan ABD, İran’ın nükleer mutabakat kapsamındaki taahhütlerini askıya almasını münasebet göstererek, 20 Ağustos’ta Kurulun 2231 sayılı sonucu ile kaldırılan tüm yaptırımların tekrar uygulanmasına imkan tanıyan mekanizmayı (snapback) tetikledi.
ABD, BMGK üyelerinin mutabakattan çekilen bir ülkenin kelam konusu mekanizmayı hayata geçiremeyeceğini açıklamasına karşın İran’a yönelik BM yaptırımlarını 19 Eylül’de tek taraflı olarak uygulamaya başladı.
İran Dışişleri Bakanlığı, 18 Ekim’de yaptığı açıklamada, 2007’den bu yana ülkeye uygulanan silah ambargosunun 2015’te imzalanan nükleer muahedede açıklandıği üzere mühletinin dolduğu için kaldırıldığını duyurdu. Açıklamada, İran’ın bugün prestijiyle her türlü konvansiyonel silahı yasal kısıtlama olmaksızın alıp satabileceği açıklandı.
ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo da İran ile silah ticaretine giren kişi ve kuruluşlara yaptırım uygulayacaklarını açıklamıştı.
İran idaresi, bu biçimde bir müddetcin akabinde ABD’deki başkanlık seçimlerinde zafer kazanan Biden’ın nükleer mutabakata dönmesini ve 3 yıldır devam eden ağır baskılardan kurtulma ümidini taşıyordu.